12ème année
notre Email : ayamun@hotmail.com
Tadlist nniḍen : Albert Camus, «ABEṚRANI » asezger sɣur Ait-Kaci Med |
Prénoms algériens authentiques
1°) Le texte en prose : Znezla, tullizt sɣur Med Ait-Kaci
2°) Deux associations cuturelles : NUMIDIA d’ORAN et Tamkadbout d’AIT
BOUADDOU
3°) L'article :
Les populations amazighes croient en leur Printemps, par Ali Chibani,
Le Monde diplomatique du 28/07/2011
4°) L'entretien : Tadiwennit d ZiMu, umeskar n wamud n tullisin amaynut
“Ameddakel”, tamurt.infos du 18/11/2010
5°) Tadlist nniḍen, en PDF :
Albert Camus, Abeṛrani,
l’étanger traduit en kabyle par Ait-Kaci Mohamed ( Inédit)
6°) Les poèmes : 2 isefra sɣur
Si-Muḥend Ulḥusin Sahnouni, « AMESLAY INNA BABA »
Adresse
de messagerie électronique
Numéro 53 Septembre 2011
Znezla
Tullizt sɣur Ait- Kaci Mohamed Arab
(aḥric amezwaru)
Iddem-ed
tasarut si lǧib-is, yerra-tt di tatiṭuct n tewwurt n wexxam-is i
d-yezgan di ṛṛef n wadda ubatimut. Yelli-tt-id, syin yekcem ɣer zdaxel n wuxxam. Yufa-n tameṭṭut-is
teẓẓel deg ufutay, la tettnezzih i tilibizyu. Icmumeḥ-as akk
iwehha-yas s ufus-is, u yenna yas: « salam εlikum ». Terrayas-ed
slam mebla ma tekkes-ed allen-is seg usaru abrazili i dssuqlen ɣer taεrabt. Mi iεedda zdat-es ɣer texxamt-is, tenna-yas belli lqahwa mazal-itt teḥma,
ma yebɣa ad d-yessureg afenǧal i yiman-is,
u daɣen ad yaf tameskucatt di lkuca. Ikcem Ǧamal ɣer texxamt n waman. Yetweḍa-d akken ad yeẓẓal
taẓallit n laεṣer i t-ifuten ass-agi. Iεedda ɣer texxamt n tmeṭṭut-is ansi i d-yewwi
taḥṣirt-is. Syin yekcem ɣer texxamt-is netta anda ulac legrawez ḥala
yiwet n namusya n wuzzal tamectuḥt akked texzant tameẓyant. Ixemmem
belli mazal-as-ed ugar n ssaεa d wezgen akken ad yaweḍ lawen n lmeɣṛeb, win akken yenwa ad yeẓẓal di
lǧamaε.
Umbeεd mi
yekfa taẓallit, yerra taḥṣirt-nni ɣer texxamt n Wezna i d-mazal teẓẓel ɣef ufutay deg uḥanu zdat tilibizyu. Syin iṛuḥ
ɣer tkuzint anda i d-yesseḥma lqahwa s uyefki
deg uberradis. Iddem-ed tameckucatt si
lkuca, igzem-ed seg-s aḥric s wacu ara isew lqahwa-nni.
Tekcem Wezna
imir-en ɣer tkuzint, tmuqel ɣer Ǧamal yellan yesselxas tameckucatt-is deg
ufenǧal n lqahwa yettfuṛun. Telli-d
afrijidiṛ, teddem-ed taqbuct n waman semḍen, syin tesmar-ed lkas
i wergaz-is, tsers-as-t ɣef ṭṭabla. Netta
yenna-yas-ed tanmirt. Umbeεd
tesmar-ed lkas nniḍen i yiman-is, tesgarger-it am tin icaḍen, imi
taggara n Magu yebda weẓɣal unebdu ad d-yettrusu. Dɣa testeqsa-t:
- Ass-agi,
tettbaneḍ-ed teεyiḍ cwiṭ, neɣ ala?
Yerra-yas-ed
Ǧamal :
-D ṣṣeḥ,
tesεiḍ lḥeq! Ass-agi d laṛebεa, yewweḍ-ed
ukamyun n sselεa. Baba-m iṛuḥ ad d-iẓer ameddakel-is, ur
ufiɣ ara anwa ara d-isersen yidi anect-nni
n leḥwal. Yernu gma-m amectuḥ iṛuḥ ɣer teftist(plage), anehhar ukamyun isεa aqṛaḥ
deg uzagur-is. Lḥaṣun yura-yi-tt
Ṛebbi εzizen ass-agi!
Terra-yas-ed
Wezna am tmeddakelt-is, yettxemmimen fellas :
-Ma yehwa-yak ṛuḥ
ɣer texxamt-ik, ẓẓel-as azgen n
ssaεa. Mi dmazal cwiya i lmeɣreb ad k-id-ssakiɣ.
Yerra-yas
Ǧamal :
- Awwah, fiḥel.
Ugadeɣ ad staεegzaɣ ad d-akiɣ. Dayen ad sebṛeɣ kan cwiṭ. I kem amek i iga wass-im. Sbeḥ-agi
ur bɣiɣ ara ad nesṭebṭebeɣ ɣer texxamt-im. Teẓriḍ ur ḥmileɣ ara ad kem-ceṭnaɣ. Tmuqel-ed ɣur-es amzun yella i s-iṛuḥen seg ayen i
d-yenna. Dɣa tenna-yas :
-ah, cekka
yella kra i teḥwaǧeḍ. Lemmer i yi-d-tesṭebṭebeḍ,
lliɣ ukiɣ. D tiɣimit kan i qqimeɣ deg usu.
- Ala. Bɣiɣ kan ad kem steqsiɣ ma yella kra i teḥwaǧeḍ ad
am-tid-awiɣ. Imi ass-a i d-yewweḍ laqeḍyan
n tḥanutt. Kemmelen akken lehduṛ
ɣef ulac akked ulaḥed. Di lawan-nni teddem-ed
Wezna tessared lkas-is, syin tesfeḍ-it s uṭarcun azedgan.
Ǧamal mazal-it yessisin lqahwa-s s uyefki s tmeckucatt iwwan am lipunj. Dɣa akken tekfa seg usired, tezzi-d s argaz-is, tecmumeḥ-as-ed.
Syin tuɣal s aḥanu akken ad tkemmel
anezzeh n tilibizyu, netta yellan iṣubb aqerruy-is tura, isbecbec s
iciwi-s s teḍsa amzun yella i wumi iheddeṛ; yenna :» ur ẓriɣ acu-k a yul amcum iqeblen ad issareḥ i
teqcict am tagi». Ula n netta akken
yekfa učči, yewwi afenǧal-is ɣer weḥḍun
usired n tkuzint akken ad t-yessired. Dɣa yesla i yiwen zhir 4 isṭubbenen
imeẓẓaɣ; ul-is qrib i d-yeɣli, tekcem-it tagdi deg yiwen umecwaṛ.
Irfed-ed imir-en aqerruy-is akken ad imuqel si ṭṭaq ɣer baṛṛa. Ifhem-itt imir-en kan acu i iḍeṛṛun.
D znezla! Iwala ixxamen ceṭḥen
am lastik. Acu i ten yettawin seg uzelmaḍ s ayeffus. Ibatimuyen bdan la
ttṣubbun ɣer lqaεa am ubaki lgaṭu
yeččuṛen d abeḥri aḥarfi. Kulec yebda aɣelluy. Isekla qelεen-d seg akal. Lebniwat maṛṛa
rran-ed d akessar. Lɣaci regglen ur iban sani.
Ǧamal i
wumi yezzi laεqel, iḥulfa i iẓerman-is mi la d-ttalin s idmaren-is.
Dqiqa-nni teṭṭef znezla tugi ad tekfu. Di tkuzint teṭṭef-it
tcallawt. Ur yufi acu yezmer ad yexdem ḥala acihed s yisem n win i
t-id-ixelqen. Dɣa akken i d-yerra s lexbaṛ belli
abatimut anda yella yezmer ad d-yeɣli si tegnitt ɣer tayeḍ, yuzzel d tazla s aḥanu anda
tella tmeṭṭut-is.
Yufa-tt-in teẓẓel
di tillas ɣef ufutay, udem-is yuɣal d awraɣ, tegguma ad d-tekker. Dɣa ijbed-itt-id seg ufus am ujeɣlal yemmuten s yiwen akken n lǧahd armi qrib i
s-ed-yessenṣel afus-is. Syin d tazla ɣer tewwurt
akken ad rewlen ɣer baṛṛa. Ixemmem belli sεan zheṛ nutni yuɣen axxem di ṛṛef n wadda yark ubatimut.
Acu kan akken wwḍen ɣer tewwurt, ḥulfan i yiwen n ṣṣut
ameqran igan am uɣelluy n wedrar makken ara yenfeḍ iman-is
deg aman n yillel.
Ur iban acu i
d-yeɣlin ɣef tewwurt armi
teclex si tlemmast-is. Iɣlid ɣef umnaṛ
yiwen wejgu n ssima ireglen yark abrid n tufɣa. Dɣa imir-en kan yezzuɣer Ǧamal
tameṭṭut-is seg ammas srid ɣer tkuzint; ixemmem belli mazal ṭṭaq
yelli, ahat zemren ad fɣen segs, ɣas ulamma aṭas
ibluken n ssima i d-iɣellin seg igenni. Mazal wwiḍen ɣer ṭṭaq-nni amcum ansi ttwalin nger n
ddunit, ḥulfan i tillas i d-yersen deg yiwet n dqiqa, akk ḥulfan i
lqaεa mi tesseblaε axxam-nsen ɣer zdaxel. Idda deg yiwen ubrid ɣer wexjiḍ anda yettwanṭel. Dinna i ẓran
di sin belli d lmuḥal, u d awezɣi ad d-uɣalen. Dɣa, iḥebba wergaz tameṭṭut-is, iɣum-as taqerruct-is s yedmaren-is ma yella i d-iɣellin fell-as. Din, di sin bdan acihed mebla aḥbas.
Aɣebbaṛ yeččuṛ anzaren-nsen
akked texxamt n tkuzint anda llan.
Tillas ẓlent
tijebadin-nsent deg ulac.
Deg yiwen
umecwaṛ ters-ed tsusmi deg umur n ssuɣat-nni 5 akked
zḥir-nni iεeddan, tuɣal tkuzint am tenṭelt. Iṭṭef-itt
ger ifassen-is, nettat tettru, teckenteḍ deg-s. iẓra belli yezmer wexxam
ad d-yeɣli fell-asen si dqiqa ɣer tayeḍ, ɣas akken
yennayas belli d ayen selken, imi tura ara d-yaf ansi ara fɣen. Deg ayen
i d-mazal i wayen yellan meqbel d takuzint, inudad tazalamiṭ akked
tcemaBt i s-ed-temla tmeṭṭut-is anda i tt-teffer meqbel. Dɣa s usferfec, inuda-d taṛeffit n wesɣar i yeɣlin ɣef udekkan
usired n leḥwal. Dɣa issaɣ tacemaBt-nni i
d-yefkan cwiṭ n tafat i d-yesbegnen tiqiṭ akked wemxix anda llan.
Kulec yetti di tkuzint. Ula d afrijidiṛ isdeṛwez-it wezgen n lḥiḍ-nni
i d-yeɣlin fellas. Ǧamal ixemmem belli ilaq ad d-inadi amḍiq
ansi zemren ad fɣen imi deg uxjiḍ, i yuɣal wexxam-nsen, yezmer ad mten ula si nnefs ara
yekfun neɣ seg albaBḍ igcemyac n ssima ara
d-yeɣlin fell-asen. Ẓran belli yezmer
ad d-yeregrag ubatimut anda zedɣen.
Deg uḥanu kulec yetti. Ad as-tiniḍ d acenṭi, segmi
akken yeččuṛ d ibluken n ssima akked wuzzal i yeɣlin. Sqef yeɣli-d seg yiwet n tama, di teɣmert n tewwurt. Abrid ɣer texxamin-nniḍen
yettwargel. Imuqel amek yezmer ad d-yaf abrid n tufɣa, xeṛsum ansi ara d-tban cwiṭ n tafat,
ur yufi yara. Kulec iɣum, u yettwargel am tenṭelt.
YeBya
Ǧamal deg unadi, teccef-it tidi seg ucteddu n ssima yeqquren akked wuzzal
d yesɣaren. Jerḥen ifassen-is seg urfed
d wesrusu. Iwweḍ armi ur yezmir ara ad isami iẓra s ufus-is azelmaḍ
seg akken fɣent-as-ed tdarriyin deg-s akked
ticcelubaḍ i d-yemɣin deg uglim-is deg yiwen umecwaṛ.
Netta yuɣen tannumi n warfad ikarṭunen
akked wayen leggaɣen.
Yebɣa ad ikemmel anadi lemmer mači d
anẓaf tettenẓaf tmeṭṭut-is yeqqimen weḥdes di
tkuzint. Dɣa mi d-yuɣal ɣur-es, tenna-yas-ed belli irgel-as uɣebbar tayersi-ines u tebɣa ad tsew aman. Syin iṛuḥ s afrijidiṛ
ittwaɣumen s uɣebbar akked
imurṣuyen n ssima. Tawwurt-is tezleg u tḥṣel, tugi ad
d-telli. S wayen yesBa imir-en Ǧamal n lǧehd, iclex-itt-id si tama
ansi teṭṭef. Syin yefkayas i tmeṭṭut-is ad tsew. U
mebla ma yessexṣer aman, isureg-ed cwiṭ ɣer tidikelt ufus-is syin isfeḍ-as udem-is.
Yesteqsa-tt ma yella kra i tt-iqarḥen. Terra-yas-ed belli ur teẓri-yara,
dɣa isεeddad afus-is ɣef leǧwareḥ-is maṛṛa,
yeqqar-as : « i dagi ur kemyeqṛiḥ ara»; nettat tettara-yas-ed : «
ala». Taggara tejbed-it-id ar 6 ɣur-es, syin teḥnec ɣur-es am llufan mara yeḥnec ɣer yemma-s. Temmekta-d
imir-en rriḥa-s, ur t-tesraḥ ara akka s lqarb si seddis ( 6) n
wagguren yezrin.
Qqimen akken di
sin ɣer tafat n zellelu i d-tettak
tcemaεt; ters-ed yiwet n tsusmi tabarkant yeččuṛ uɣebbaṛ aseṭṭaf. Wezna tsel ḥala
i uṭenṭen yeṭṭenṭun wul n wergaz-is. Netta iḥulfa
i tikelt tamezwarut seg acḥal-aya i teksumt-nni yeḥman n tmeṭṭut-is. Dɣa yiwen ubrid, umbeεd tasusmi-nni
iṭṭfen lqarn, yesbecbec-as s ameẓẓuɣ : «iban haten-in ad aɣ-ttnadin tura;
teẓriḍ, umbeɛd yark znezlat, ttasen-d si ddunit maṛṛa
akken ad d-ssuksen widak iḥeslen seddaw yexxamen yeɣlin. Nekni ur tesεiḍ acu ara nagad, axxam-nneɣ iṣeḥḥa imi d netta i yellan yark
ukessar iban ččuṛent d uzzal azuran... ma yella terwi yark,
azekka taṣebḥit ad dawḍen ɣur-neɣ». Terra-yas-ed imir-en s laεqel belli
ilaq-asen ad sṭebṭben akken ad asen-d-slen. Mulac ad
ǧaεlen ulac win i yellan zdaxel.
Ikker
Ǧamal, iṛuḥ iddem-ed seg yiwen leqjeṛ n tkuzint yiwet n tefḍist
s wacu yebda la yekkat deg uzzal n yiwet n tgejdit n ssima i d-yeɣlin ɣef ufrijidiṛ iddṛewẓen
yark. Syin yewet acḥal yewet deg uzzal armi yeεya ufus-is. Dɣa yeḥbes.
Tameṭṭut-is,
Wezna, yellan niqal tsenned ɣur-es, tejbed-ed iman-is seg-s am tin
yerfan neṣṣaḥ. Tenna -yas-ed :
- ikeč
yesgunfan imeṭṭawen-iw akken ad iyi-d-tṣamiḍ anda i
kyehwa.
Iban ur tetteḍḥiḍ
ara. Ṭṭef xerṣum iman-ik. Ula zdat tewwurt n lmut ur tettuḍ
ara belli keččini d argaz… ɣas sseḍḥi ɣef yiman-ik cwiṭ!
Yuɣal wudem n Ǧamal d azeggaɣ am tetumaṭict i dyettbanen d axuxi di tafat n
tcemaεt. Yebɣa ad d-inadi imeslayen ilaqen akken ad
d-yessefhem belli ula d yimen ubrid ur ixemmem ara i wayen akka i tettxemmim
nettat. Dɣa irfed tafḍist, u yebda asṭenṭen
deg uzzal. Tazwara s laεqel, syin isnerna lǧahd n tiytas. Amecwaṛ kan yeḥbes. Aneḥcem
yenneḥcam isker-it seg umḍiq-is. Amzun d win yebɣan ad inadi tikelt-nniḍen abrid yessufuɣen. Iṛuḥ imir-en s aḥanu
yeččuṛen d ssima d wuzzal. S usferfec akked umured ddaw n wayen
akken i d-yeɣlin, yessaweḍ armi qrib d
tawwurt. Dina yessenqed belli d iqenṭaṛen i 7 d-yeɣlin n yebluken n ssima, u ɣef akken yegmen, izmer ṣubben lsisan n wexxam
ma drus s lmitra neɣ ugar. Cwiṭ kan yesla-d i yimeṭṭawen
n tmeṭṭut-is i s-ed-yessawalen am tin yugaden kra. Mi d-yuɣal yufa-tt-id ɣer tewwurt yebḍan takuzint d uḥanu, teṭṭef
tacemaεt-nni yuɣen deg ufus-is. Tella texlaε
makken i t-tnuda ur t-tufi yara ɣer tama-s. Dɣa akken i d-yeffeɣ seddaw igejda
n wuzzal yeẓlen di tqaεatt tneggez s iri-s am teqcict tamecṭuḥt. Netta, tikelt-agi yegguma ad tt-yennal imi yeẓra
cwiṭ kan tezmer ad as-ed-tuɣal tjennit-nni n zgelli. Tenna-yas-ed
belli netta d win irefden iman-is, ma yella ur yewwiḍ ara ɣer lebɣi-s. Terna-yas-ed belli nettat tebɣa ad yeqqim yid-es d imeddukal am zik mebla ma issufeɣ-ed tuccar-is n weɣzen.
Izdi wergaz am
teslent yettenququlen, ur yeẓri kra n wacu yezmer ad yexdem di
temsalt-agi. Axxam yezmer ad d-yeɣli fellasen si dqiqa ɣer tayeḍ, tameṭṭut-agi yessen d tuḥdiqt,
tuɣal yeffeɣ-itt laεqel. Yenna ger-as d
yiman-is belli ahat yezmer d axxam-agi-nsen, yuqlen d timeqbeṛt, i
tt-yerran akka terfa mebla ssebba. Syin yuɣal-ed yid-es ɣer cwiṭ-nni n teḥnact yellan zik d takuzint.
Iddem-ed icerreq snat n tsumtiwin ufutay i d-yewwi seg uḥanu. Syin iwehha
yas i teqcict akken ad teqqim. Netta, umbeɛd mi yewwi ttriḥ s ɣur-es, yuɣal s aḥanu ad d-inadi kra, akken
i sed-yenna.
Teqqim Wezna
tettru ɣef acu akka yeḍran yid-es.
Temekta-d yemma-s yemmuten asmi tella d tanubit. Dɣa tkemmel imeṭṭi. Amecwaṛ tḥulfa am akken iεeṭṭlen
Ǧamal cwiya deg uḥanu. Dɣa tekker ad tẓer acu i t-in-yeṭṭfen.
Akken tewweḍ ɣur-es tecmumeḥ. Tufat-in la yettẓalla.
Mi d-yuɣal, yufa-tt-id teqqim ɣef tsumta,
tsenned ɣer lḥiḍ.
Tacemaεt ɣer tama-s, tella tettru.
Di ger ddḥis
yellan din, issaweḍ iga-d amḍiq n tɣimit i
yiman-is. Nettat tettmuqul deg-s makken
i la itegg amḍiq-nni armi i yekfa, tenna-yas-ed belli yebεed anda
yeqqim, ma yella ulac aɣlif ad dyaẓ ɣer tama-s; imi tettewḥec. Yuẓa-d ɣur-es. Syin yeqqim ɣef tsumta i
s-ed-tefka. Dɣa tenna-yas-ed:
- Ahaqel, tura
ad d-awḍen ɣur-naɣ. Neɣ ahat ilaq ad narǧu cwiya?
Yerra-yas-ed
Ǧamal :
- Ur walaɣ ara deg iḍ-agi ara d-nadin fell-aɣ. Iban azekka. Ilaq-aɣ kan ad
d-naǧew cwiṭ n sbeṛ i yiman-nneɣ. Lsisan, a neḤmed
Ṛebbi, ad t-neckaṛ, ur mbbawlen ara. Tura ilaq-aɣ kan a nesbeṛ cwiṭ. Azekka ma yebɣa Ṛebbi ad neffeɣ seg uẓekka-yagi.
Tenna-yas-ed :
- i tura ḥku-yi-d
cwiṭeḥ akken, ihi, a nesεeddi lweqt.
Yerra-yas-ed s
wecmumeḥ :
- ɣef acu tebɣiḍ ad am-d-ḥkuɣ? Neɣ ma yehwa-yam ḥku-d kan kem cwiṭ;
nek teẓriḍ taḥanutt; axxam, lǧamaε. Axxam, taḥanutt,
lǧamaε; ur tesεiḍ acu yellan ifazen di tudert-iw. Nek, giɣ am uquṭi n temɣeṛt
yersen ɣef tṛeffit. Tetekkes-it-id yewwas
i zman seg umḍiq-is.
Tefka-yas-ed
tiyta tamecṭuḥt ɣer tayett am tin yebɣan ad teḍs fell-as. Tenna-yas-ed :
- Mači d
anect-a i d-qesdaɣ. Ala, ḥku-yi-d ɣef yiwan-ik meqbel ad k-issineɣ. Amek telliḍ keč d imawlen-ik? anwa i d
imeddukal-ik? amek tesεeddaḍ
temẓi-k? amek d wacḥal teɣriḍ ? ayɣer i dtegraḍ d axeddam di tḥanutt?
Ini-yi-d lḥaṣul ayen i k-yehwan.
Yerra-yas-ed am win yesseḍḥan aṭas, idammen
ččuṛen-d iẓuran n wudem-is :
- Acu tebɣiḍ am-d-iniɣ! ddreɣ kan akka!
Terra-yas-ed :
- Amek akka ?
Yenna-yas-ed:
- Akka d wakka.
Imawlan-iw ur ɣrin ara akken ur ɣran ara yark izzayriyen; urwen-d aṭas, nek d
alemmas seg aṭas-agi. Qrad ( 3 ) n texxamin i mraw (10) iεeggalen.
Tikwal nefṛeḥ, tikwal Neqreḥ.
Nutni ad fell-asen yaεfu Ṛebbi xedmen ayen yellan fell-asen.
Daya.
Terna-yas-ed
tiyta ɣer tayett. Tenna-yas-ed :
- Mači d
anect-agi i bɣiɣ ad iyi-d-teḥkuḍ. Bɣiɣ ad iyi-d-tiniḍ ayen akken ur
teqqareḍ i yiwen. Bɣiɣ ad ẓreɣ acu i tettxemimeḍ; acu i itetten ul-ik si
zdaxel. Bɣiɣ ad ẓreɣ ma yella yewwas tḥemmeleḍ albaεḍ
n temɣaṛin neɣ albaεḍ n tullas timecṭaḥ. Teḍṣa cwiṭ mi s-ed-tenna
imeslayen-agi ineggura am tin 9 yebɣan ad tettu ǧahenema-yagi i deg-i
weḥlen. Tacemaεt mazalitt tetteṛqiqis, tettak lexyalat ɣef leḥyuḍ yumsen d aɣebbaṛ. Tasusmi
teččuṛ icbayliyen n tatut n wemdan yegguman ad yamen tella
tmettant ɣas ulamma ad tt-yettwali zdat-es.
Asiremnsen yerna iẓuran n wuzzal d ssima s wacu yettwabna uẓekkayagi-nsen.
Ula d yiwen ubrid ur xemmen belli yezmer ur ten-idssukusen ara neɣ yezmer ad d-irab fell-asen wayen i d-yegran seg
ubatimut.
Ters-ed
ger-asen yiwet akken n leḥnana umeslay s wacu ur uɣen ara tannumi. Bɣan ad srewlen s
wawal lweḥc n wemruj-agi, yuɣal wexxam-nsen. Yenna-yas-ed imir-en :
- Teẓriḍ
nek leḥmala mači d ayen ….em….em i d-mlalaɣ aṭas di ddunit-iw. Asmi lliɣ meẓẓiyeɣ, lliɣ d imseḍḥi ameqran akk werǧin i d-teɣli tegnitt i deg-i zemreɣ ad ḥemleɣ neṣṣaḥ. Ɣas
ulamma llant aṭas n tullas i yi-εeǧben si lebεid; acu kan
lkuṛaj ulac-it deg-i akken ad izmireɣ ad aẓaɣ ɣur-sent. Ma yella d asmi wesreɣ cwiṭ, ddunit ur iyi-tefki yara aḥric
deg anecta.
Yebɣa ad yernu ameslay. Acu kan iḥulfa di
zdaxel-is belli yezmer issexcawet-itt s wayen akka i d-yenna. Iḥulfa am
akken lqaṛn i ṭṭfen sin imeslayen-agi. Dɣa yessusem am win yeswan lehduṛ. Yenna-yas: «
i kem, amek?» Terra-yas-ed :
- Nek, teẓriḍ!
Yewwas i d i-yeBǧeb yiwen cwiṭ, yuɣal iban-ed
mači d argaz. Tura ma tebɣiḍ ad ak-ed εiwdaɣ tamεayt-iw, ad ak-tt-id-εiwdaɣ; d ayen isehlen. Acu kan d kečini ɣef wumi ur ẓriɣ acemmek. Aha tṛac,
ass-agi ḥku-d cwiṭ acu yedṛan yid-ek. Ini-yi-d ayen akken ur
d-teqqareḍ ara i yemma-k.
Tuẓa-d ar
ɣur-es, tsenned taɣma-s ɣer taɣma n Ǧamal, iɣil ɣer yiɣil-is. Issereḥ
nnef-is mi la s-ikemmez taksumt n tiṭuṭwac n tanzarin-is.
Yenna-yas :
- Teẓriḍ
asmi i kem-walaɣ tikelt tamezwarut; asmi akken i
ntekcemḍ ɣer tḥanutt n baba-m, ass-nni ẓriɣ belli kem d taqcict yesεan ul zeddigen. Nniɣ-as ger-i d yiman-iw lemmer di yesεiɣ cwiṭ n lkuṛaj ad am-ed-iniɣ imir-en acḥal tcebḥeḍ. Dɣa, d kem i dyusan ɣur-i, tesqedceḍ-iyi
am yiwen uεeṭṭaṛ. Ḥulfaɣ imir-en ur swiɣ ara ula d tibṣelt yerkan. Ur ẓriɣ ara acu akken i yi-d-tenniḍ s yiwet akken n
taɣect iqesḥen. Waqila tenniḍ-iyi-d ad
am-ed-awiɣ akaṛṭun n ṣṣabun
ɣer tkaṛṛust; yerna, tenniḍ-iyi-t-id
s ttnefxa. Seg imir-en i bdiɣ ttɣuccuɣ-kem. Nniɣ-as tagi waqila ur tkeččem
ara s abduz; nek i tt-iǧeεlen tesεa ul zeddigen; ziɣemma d taqcict yetnefcicen !
Netta yenna-d
awal-agi s unecṛaḥ, nettat tefka-yas tabeqact s aqerru s wezmumeg.
Tenna-yas-ed imir-en :
- Ass-nni, lliɣ aεyiɣ aṭas di tesdawit. Yernu nniɣ-ak-ed acu yeḍṛan yidi. Teẓṛiḍ
winna, ufiɣ-tin yeqqim netta d yiwet n teqcict-nniḍen. Yella iḥebba-tt ger iɣallen-is, imeččeḥ deg-s am udɣar. Dɣa yedda-d wul-iw si reffu. Lemmer ttafeɣ imir-en ad hemjeɣ yark di lɣaci. U kač yewwi-k-id Ṛebbi imir-en ad
d-sufɣeɣ ssem akked ddɣel ikecmen s ul-iw. D tidett ur d-rriɣ ara ass-nni s tamawt belli d keč i d axeddam
ajdid n baba. Nniɣ-as ahat ula d netta am wiyaḍ, ad
yeqqim kra n wagguren meqbel ad isahel s anda nniḍen.
Tessusem cwiya,
syin tkemmel awal-is :
- Ziɣ, netta baba ildi amardax-ines. Netta, ziɣemma, iḥseb kullec, d leḥsab…..Iḥeqqa
dɣa tzemreḍ ad iyi-d-tiniḍ amek i tesneḍ
baba, ma ulac aɣilif ?
Yecmumeḥ
Ǧamal, yenna-yas :
- Uh ! anect-a
mači d lawan-is !
Dɣa teṭṭef-it-id imir-en Wezna seg
anzaren-is am tin ibɣan ad tḥellel. Ikkes-ed iḍudan-is
s laεqel; mazal iṭṭef-iten deg ufus-is, nettat ur ten-tekkis
ara. Yerra-yas-ed :
- Baba-m snaɣ-t di εin Mgel.
Tenna-yas-ed :
- Di εin
Mgel? Acu i ken-yewwin ɣer εin Mgel?
Yenna-yas-ed :
-Ugadeɣ ad am-ed-iniɣ. Yewwas, ma yella neffeɣ s yagi, ad astiniḍ.
Tenna-yas-ed :
-Ur ttagad, ur
s-qqareɣ ara.
Yenna-yas-ed :
-Ggal-ed !
Teggul-as-ed
teqcict s Ṛebbi i tt-id-ixelqen belli ur as-tettεawed 11 ara i
baba-s, u lemmer ur teẓri acu ara yeḍṛun. Yuli-d deg-s imiren
lebɣi ad tẓer acu yeḍṛan.
Yenna-yas-ed :
- Nemyussan di
lḥebs n εin Mgel. Dinna iserdasen jemεen-d yark widak izemren
ttkan deg ukabar n « Lfis ». Baba-m ass-nni yettka yid-sen. Nek lliɣ akken sεeddaɣ lbak, ttṛebbiɣ tačamart akka kan. Yewwas refden lɣaci si
lǧamaε n « Bab el Wad ». Nek, zheṛ-iw yella din
ass-nni imi ṛuḥaɣ ad staεfuɣ din si leqṛaya ɣer xalti. Ulac amek
ur asen-nniɣ ara belli nek mači nsen, ugin ad
iyi-amnen. Ladɣa mi walan di lḥebs ttẓallaɣ yidsen. Lḥaṣun ssufrin-iyi ayen i yi-ssufrin.
Syin wwin-iyi-d di tlemmast n ṣeḥra am nek am aṭas nniḍen.
Din i sneɣ baba-m…. ufiɣ-en deg-s yiwen n wergaz i wumi i d-mazal ḥala
kra ineẓden akken ad immet. Iɣaḍ-iyi aṭas. Nniɣ-as lemmer d baba ur qebbelɣ ara ad yili deg umkan-is. Dɣa xedmaɣ deg-s ayen zemreɣ ad xedmaɣ i baba-inu. Ttawiɣ-as-ed ad yečč, ttawiɣ-as-ed ad isew. Ttdawiɣ-t s wayen yark
zemreɣ.
Bniɣ yiwet n texxamt n wakal anda i nella
nek yides am twacult.
Ass-nni ḥulfaɣ belli Ṛebbi iceggeε-iyi-d baba-nni ur
sεiɣ ara.
Uɣaleɣ ḥemleɣ-t ugar akken ḥemlaɣ yark medden. Nerna cwiya armi i t-id-tuɣal tezmert-is. Dɣa nuɣal ugar d imeddukal. Uɣalen snen-aɣ yark imeḥbas belli nekni d imeddukal. Iḥekku-yi-d
fellawen, kem d gma-m akked yemma-m, ad fell-as yaεfu Ṛebbi. Ẓriɣ yark acu i
txeddemem, amek i tetettem, acḥal teqqaṛem. Cfiɣ acḥal n tikal i yi-d-yenna s uqeṣṣeṛ
belli asmi ara timɣuṛ yelli-s ad iyi-tt-yefk d tameṭṭut.
Nek ttaḍṣaɣ fell-as, u jebdaɣ-t-id si tamart-is yebdan tettuɣal d tamellat am iɣiɣden. Asmi is-ed-serḥen anect i ḥezneɣ i faṛḥeɣ; feṛḥaɣ-as imi ad d-yeffeɣ, ḥezneɣ imi ad iyi-nyeǧǧ weḥdi.
Isusem
Ǧamal i wumi yuɣal ṣṣut yeqquzbeṛ. Iṭṭef-ed
afus n tmeṭṭtut-is i s-tunef tura mebla ma tekkes-it-id. Syin
ikemmel awal-is :
- Ugin ad
iyi-d-sarḥen, ur d iyi-d-sεeddan di craε, ur d
iyi-ǧǧan ad kemmleɣ taɣuri-inu. Rniɣ-en acḥal isseggasen di lḥebs. Si Beṛwagiya,
ɣer Lumbaz; si Blida ɣer Tizi wezzu.
Lḥaṣun snaɣ-ed leḥbus n tmurt irkelli.
Yewwas suffɣen-iyi-d mebla craε. Ayɣer ? ur ẓriɣ ara. Nniɣ-as ad kecmaɣ ɣer tesdawit, ugin ad iyi-qeblen. Dɣa amecwaṛ kan uɣalen-d refden-iyi seg uxxam imi mmeslayeɣ 12 akken d yiwen n lxelq di lǧamaε,
nnan-iyi-d winna d rrebrab. Ɣlin-as-ed
imir-en imeṭṭawen i wezna. Seddis (6) n wagguren-aya segmi i t-tuɣ argaz-is, ur txemmem ula d yiwen ubrid belli aṭas
n lemḥayen i yesεedda di tmeddurt-is. Dɣa tsenned taqaṛṛuct-is ɣef tayett-is. Tenna-yas ad ikemmel awal-is. Netta, si tama-s iḥulfa am tyerrist n
qeḍran i d-yefsin seg uḥelqum-is anda tewḥel; werǧin
yenna anect-a i walbaεḍ. Imi yuɣal yettagad ad t-id-yini i welbaεḍ.
Syin ad d-yeḍḥu nsen. Tikelt-agi
imi d-tewweḍ lmut s afrag n tudert-is s znezla akked tameṭṭut-agi
icebḥen. Yenna ger-as d yiman-is, ad yessufsusi cwiṭ si
tεekkumt ibub nnig mraw(10 ) isseggasen-aya.
Ikemmel awal-is
:
-Umbeεd
kra n wagguren di lḥebs n Lḥeṛṛac, ssufɣen-iyi-d. Dɣa, akken i yi-d-fkan lekwaɣeḍ, srid d tarewla ɣer Tunes. Syin Lmali akked Lmeṛṛuk. Ttuɣaleɣ-ed sya ɣer da, acu kan
ur ttɣimiɣ ara. Akken-nni armi d asmi walaɣ ttun-iyi, akk tamurt tebda la tettrusu.
Uɣaleɣ-ed ɣer taddart-iw
di Burǧ Mnayel, xeddmeɣ ayen ufiɣ.
Yessusem. Syin
testeqsa-t-id :
- I tilawin,
laεmeṛ i d-temlaleḍ yiwet di Lɣeṛba?
Yerra-yas-ed am
win yesseḍḥan :
-Ad iyi-semmeḥ
Ṛebbi. Amdan ur yezmir ara i sbeṛ.
Dɣa tefka-yas tabeqqact s aqerru, u tekkes-ed iman-is
seg-s.
Tban-ed am tin
innuɣnan.
Tacemaεt
tebda la tettimẓi, tefsi yark di tqedduḥt anida i ttsarsen. Tuɣal-ed tsusmi ɣer wexxam-nni iraben. Di sin gguman ad d-neṭqen.
Ɣas ulamma ččuṛen wulawen-nsen d isteqsiyen, neḥwen
di sin akken ad kemmlen lehduṛ. Yiwen yenḥew ɣef yiman-is, imi i d-yenna anect-en yark n tɣawsiwin ɣef yiman-is. Tayeḍ tenḥew fell-as imi ur
yeskaddeb ara mi t-testeqsa ɣef tilawin. Seg asmi i t-tessen i tɣil belli netta d ameẓallu ur nessendaf ara aẓru
yeqquren.
Ǧamal, si
tama-s, ur yefhim ara acu iḍeṛṛun deg allaɣ n teqcict-agi yeqqimen akka ɣer tama-s. Imi ẓran di sin belli mači aṭas
i zemren ad kemmlen akka, d argaz akked tmeṭṭut. Yakk zaBma
msefhamen ɣef beṭṭu seg asmi yeẓra
belli tebɣa yiwen nniḍen.
Ixdem-ed cwiṭ
lkuṛaj i yiman-is, yenna-yas :
- I kem, ḥku-yi-d
amek tesneḍ ameddakel-im di tesdawit.....Ma yella tebɣiḍ?
Nettat mebla
axemmem terra-yas-ed :
-Mači d
ameddakel-iw. Lliɣ meẓẓiyeɣ daya. Ǧaεlaɣ d acu-t, ziɣemma netta d ulac; d aḍu kan yettuḍun
deg ilem. Imir-en tuẓa-d ɣur-es. Netta iwexxeṛ iman-is amzun yella
yeεya amek yeqqim. Tuɣal ɣer deffir,
tennuɣna ugar. Dɣa tenna-yas-ed s yiwet n taɣect n tin inedfen di tafaṭ-is :
- Teẓrid
ayɣer i k-ugiɣ... imi d baba i yi-hettmen ɣef zwaǧ-nneɣ.
Yenna-yi-d
belli ad iberri seg-i lemmer ur k-ttaɣeɣ ara. Yernu ass amezwaru
ǧaεleɣ d acu-k! Nniɣ-as, ahat tzemreḍ ad tiliḍ d argaz. Keč ziɣemma txedmeḍ
yidi am teqcict. Ɣaḍeɣ-k aṭas. Tenniḍ-ed ad tṛuḥeḍ
s ameddakel i d i-yeǧǧan. U tṛuḥeḍ ɣur-es am akken nek d taεeṭṭart
yettmetran cwiṭ n tmuɣli s ɣur-es.
Iḥbes-itt
imir-en s zεaf, yenna-yas :
- ḥbes
kan dagi a yelli-s n medden. Ilaq ad teẓṛeḍ ma yella kra i xedmaɣ, seg-em i d-yekka, mači s ɣur-i. Tamezwarut dakken ayen yark neqqim nettwaxḍeb,
la treggleḍ fell-i. Nniɣ-as ahaqel d aqadaṛ i tettqadareḍ
taẓallit ttẓallaɣ. Tis snat, asmi i d-nekcem s axxam-agi,
tuqleḍ-yidi d tassemaṭ am ufrijidiṛ. Yernu d kem i
yi-dyemmeslin ɣef umeddakel n tesdawit. Terriḍ-iyi
ḥettbaɣ-kem am weltma ur sεiɣ. Nniɣ-as, ad ṛuḥeɣ ad as-sfehmaɣ tamsalt belli kem d baba-m i kem-iḥettmen
ɣef zwaǧ, u ma yebɣa-kem s tidett,
kem mazal-ikem d taqcict. Nniɣ-as ad beddaɣ yidwen arma temlalem deg yiwen n waxxam.
Tegzem-as ula d
nettat awal, tenna-yas :
- Anwa i
k-ed-yennan ṛuḥ ɣur-es ? Neɣ, nek ur k-ceggεeɣ ara. D keč
kan weḥdek i d-yesnulfan tamεayt-agi.
Yerra-yas-ed :
- Anwa i
yi-d-yennan ? d kem, i yi-d-yennan ṛuḥ ɣur-es. Asmi walaɣ ulac yark isem
usirem di zwaǧ-nneɣ, mmektaɣ-ed baba-m, nniɣ-as lxiṛ-is meqqer fell-i. ɣef aya i kem-ḥesbeɣ umbeɛd am weltma.
Tekkes-as-ed
imir-en awal :
- D keč
kan i d-yennan ulac asirem di zwaǧ-nneɣ. Terriḍ
s aqerruy-ik sin imeslayen i k-ed-nniɣ di tegnitt n zεaf. Dɣa tuɣaleḍ-
14 iyi d lwali
imeslayen. Tesneḥcameḍ-iyi ɣer yiwen wergaz ur neswi yara tibṣelt
yerkan. Ahat tura iɣil la t-ttarguɣ ula deg uzal….
Ikkes-as-ed
awal s ssuɣat :
- D kem kan weḥdem
i yi-deggren ad xedmeɣ ayen xedmeɣ.
Mkul tameddit
ad iyi-d-steqsiḍ ma yella kra i yi-d-yenna neɣ amek teḍra ger-aneɣ. Terriḍ-iyi-t armi qrib yuɣal d ameddakel-iw.
Yernu, Wellah
ar wehmaɣ acu i tufiḍ deg-s…
Tekkes-as-ed
awal, bdan imeṭṭawen ad caṛcuṛen seg allen-is :
- Dayen tuɣaleḍ ad tekkateḍ di lɣaci. Zaεma ddin ur teǧǧiḍ ara.
Ṛebbi
aεzizen yeẓra acḥal berrik wul-ik… nek… d tidett, ass amzwaru
ur k-bɣiɣ ara! Ur ẓriɣ ara ayɣer. Lemmer di neǧǧa imannneɣ ṭṛankil, Kra n wagguren ad nebru.
Keč ad tṛuḥed ɣer zheṛ-ik, nek ad ṛuḥeɣ s ayla-w. Ala ! Keč tlaεbeḍ-tt d
argaz a yi-dyessuksen si baba lwaḥc i yi-fkan i yiwen yessen di lḥebs
... Yernu lεefsa-yagi n lḥebs,
ur ttumineɣ ara yark. Ur ẓriɣ ara amek i s-tkelxeḍ i baba armi i k-yerra d
acrik-is… Mazal i d-tekfa awal-is, mi s-ed-yenna :
- Teẓriḍ
a yelli-s n medden, ncallah azekka ad neffeɣ s yagi u tifrat
sehlit. Kem ṛuḥ ɣer baba-m, nek ad uɣaleɣ ɣer taddart-iw. Baba-m, yeshel ad as-sfehmeɣ tamsalt, belli ulac acu iɣ-icerken, nek yidem. Kem uɣal s aḥbib-im… Akken kan i d-yenna awal-agi : «
aḥbib-im», tefka-yas yiwen ubeqqa imṣerṣeṛ i wumi ur yeṛǧi
yara. Akken i d-yetkaki acu yeḍṛan yid-es, ikmes lbunya-s,
isers-itt nnig uqqeru n Wezna i fren iman-is seddaw ifassen-is. Teqqar-as : «
ewwet, a yaḥeqqar, ewet !».
Issereḥ
Ǧamal i ufus-is yeɣli. Ixza cciṭan. Ikker ibeddel amḍiq,
yuɣal iṛuḥ iqqim di tama-nniḍen i
d-yegran si tnewalt. Iwwi yid-es tasumta-nni ufutay.
Texsi
tcemaεt. Lwaḥc n tsusmi yeččuṛ aẓekka-yagi
anda ttwanṭlen d imuddar. Kkes-ed kan tikwal, isel i tririt imeṭṭawen
seg anzaren. Ibɣa Ǧamal ad iṛuḥ ɣur-es, ad as-yekkes asxenfeṛ-agi i deg-i tella.
Acu kan yugi-yas wallaɣ-is ad yerẓ ɣur-es. Imi izmer ad teḥseb d menwala ur neswi
kra. Iqqim akken yezzer di tsusmi akked uxemmem. Ittu belli aɣbel ameqran i ten-yuɣen d znezla15 yagi
i ten-iṭṭefen akka d imeḥbas seddaw wakal. Ayen yark i tiɣaḍen d amek tessaweḍ teḥseb-it
amzun mači d argaz imi iṛuḥ iẓra-d ameddakel-nni d wumi
tleḥḥu tmeṭṭut-is meqbel ad t-taɣ. Yecfa am
ass-a mi n-yufa aqcic ger weglaf n tullas, la yettnecraḥ, yettaḍṣa.
Yessawel-as, yussa-d. Dɣa akken i s-yenna anwa-t netta, iwala mi
ibeddel wudem-is, seg uzeggaɣ s awraɣ. Syin akken i s-yessefhem tamsalt,
yerra-yas-ed uqcic-nni s leεqel belli netta ar ɣur-es zwaǧ mači dayen iḥerḥren;
aṭas n tɣawsiwin yessaram ad yexdem meqbel ad
yessiweḍ ɣer taluft-agi n zwaǧ. Yernu netta yessaram, akken is-ed yenna, ad iṛuḥ
ɣer Lalman anda yessen yiwet n teqcict s tawil n
lanternat. Iwhem deg-s Ǧamal, acu-t
weqcic-agi i s-ed-ihedṛen ɣef Wezna am yiwet n teqcict yessen am
weltma-s, ɣas ma yella nettat, tikwal, izmer
tefhem-it mezlagu. Imeslayen-is ddukklen am uẓetta i d-grent temɣarin. Ɣef aya ur yewhim ara amek i t-teḥmel
Wezna.
Yuɣal Ǧamal acḥal n tikal akken ad d-iẓer
aqcic-nni di tesdawit. Yiwen ubrid ixemmem belli ssebba i t-id-yettaran d lebɣi ad t-id-yecbu. Acu kan amecwaṛ kan ikkes
tikti-yagi seg allaɣ-is.
Ina-yas ass-nni, ger-as d yiman-is, belli Wezna am weltma-s. Imi ɣas tugi ad teqqim d tameṭṭut-is, xeṛṣum
ad teqqim d weltma-s. Acu kan aɣbel-nsen ẓran belli d baba-s ur
as-neǧǧi kra i Ǧamal seg asmi i t-id-yemlal tikelt-agi
taneggarut. Yenna-yas-ed belli ulac anda ur inuda fell-as. Nnan-as-ed medden
belli yezmer yemmut neɣ yerwel ɣer baṛṛa.
Ula d imezdaɣ n taddart-is ur ẓrin ara anda
yedda.
Asmi, si
smaεil neɣ lḥaǧ smaεil, akken i
s-ssawalen kra, yufa Ǧamal, iḥulfa iman-is am argaz d-isεan
mmi-s amenzu. Ifṛeḥ yiwen n lfaṛḥ armi i s-yugi ad yuɣal ɣer taddart-is; ickenteḍ deg-s akken
yeckentiḍ yebki ɣer uεebbuḍ n yemma-s.
Issuden-it armi i t-yeṛwa, islef-as i uqerru-yis, iɣeẓẓa-t yark, isserwa-yas tibeqacin n leḥmala.
Ifka-yas yečča nnig tawant. Lḥaṣun ass-nni, i d-yuɣel ɣur-es mmi-s ijaḥen. Ǧamal
meskin yerra-tt ḥala i imeṭṭi. Amecwaṛ umbeɛd, makken yezzer di
tirga-ines ur nesεi ixfawen, iḥulfa i znezla-nniḍen i
d-yernan. Iwala makken bdan leḥyuḍ, i d-mazal ur d-ɣlin ar tura, mi la ttaṛqiqisen, u ttnejqaqen am
wesɣar irefden ayen i wumi ur yezmir .
Segmi akken yuga-d 16 ɣef Wezna, yuzzel ɣur-es. Yufa-tt-in am tin ibrehcen seddaw n wayen
icuban ɣer tbuciḍant uɣebbaṛ.
S yiwen ufus
irfed-itt ar ɣur-es am uqeclaw fessusen. Nettat yellan
tenzaɣ si tagdi tḥebba-d deg-s s sin
ifassen-is deg-s. Dɣa yewwi-tt-id sanda yella yeqqim netta.
ɣas akken tεedda znezlanni tis snat, nettat
mazal-itt tcekenteḍ deg-s s sin ifassen -is, tegguma ad as-tsarreḥ.
Syin yeεreḍ Ǧamal ad d-yekkes iman-is seg-s, ur yezmir ara. Yal
mara d-yekkes yiwet n tfettust n Wezna, nettat ad tarr tayeḍ am tin yugin
ad as-tebru. Yeqqim akken acḥal ur
yembbawel ara. Yettraǧu sima ara teεyu di twaṭṭfa-yagi teṭṭef
deg-s. Yenna ger-as d yiman-is belli tikelt agi tebda temsalt ad tettuɣal d tamcumt. Ahat lemmer ad dternu yiwet n znezla
nniḍen am ta, yezmer ad yereggrag ubatimut fell-asen. Ɣef aya
ixemmem belli d lawan ad yekker ad d-inadi tikelt-agi abrid n tufɣa s tidett. Dɣa yenna-yas s laεqel d leḥnana
i Wezna ad as-tsarreḥ. Nettat, dima am tin ur as-nesli yara, teqqim akken
teckenteḍ deg-s, ad as-tiniḍ am tin yeṭṭsen.
Yenna-yas imir-en:
- Waqila
iεǧeb-ikem lḥal. Telha ziɣemma ssebba-yagi n znezla akken ad
tesgenfeḍ asami-inu. Ziɣ kem d taqcict am tullas nniḍen.
Imir-en kan dɣa tsarreḥ-as. Tmuqel-it s yiwet n tmuɣli yeččuṛen d aɣuccu. Netta yeḍṣa. Akken kan ikker ad
iεeddi s aḥanu yuɣalen yark irggel tura, tedda-d Wezna
deffir-es. U makken yebda amured seddaw ibluken n ssima akked wuzlan, tekna ula
d nettat akken ad teddu yides imuqel-itt-id tikelt-agi s lewhayem. Yenna-yas-ed
Ǧamal :
- A Wezna sani
? Qim dagi, tura ad d-uɣaleɣ. Ad ṛuḥeɣ, ad muqleɣ kan ma yella zemreɣ ad d-afeɣ iɣisi yessufuɣen. Terra-yas-ed
tikelt-agi s uɣuccu di taɣect.
- Xeṛṣum
ma nemmut a nemmet di sin. Muqel kan, ma temmuteḍ ur bɣiɣ ad d-griɣ dagi weḥdi
arma yečča-yi lwaḥc. U ma mmuteɣ ur bɣiɣ ara ad d-tegriḍ dagi akken ad
tedṣeḍ fell-i. Aḍar-iw tura deffir uḍar-ik.
Ur lḥan
ara lmitra deg uḥanu armi i ten-id-yeḥbes zzerb n tgejda n wuzzal
yembbaBẓlen si teɣmert ɣer tayeḍ.
Ulac ula d cqayeq i tmuɣli ɣer zdat.
Ddunnit yark d ṭlam. Dɣa uɣalen-d d 17 timendefirt
ɣer tgucrar-nsen. Ihi, imir-en ur iban acu i d-yeddan
di tgecrart n Wezna. Tazwara ur as-tḥulfa yara. Acu kan, akken kan i
d-tewweḍ ɣer wanda tella tafat n tcemaεt tadarɣalt, twala idammen mi la d-ttneggin seg ijufaṛ
n tqendduṛt-is tacebḥant. Seg
imir-en tebda imeṭṭi ɣef umxix-nni yuɣen aḍar-is armi i dyeggzem Ǧamal amuṛṣu
ubeḥnuq si tmacwaṛt-is. Tazwara yessared-as-ed tagecrart-is s cwiṭ
n waman, syin icudd-as-tt s ubeḥnuq-nni i d-yegzem.
Nettat, ayen
yark yeqqim la tt-yettdawi, tella teṭṭef deg-s seg ucebbub. Yal
mara tt-yeqraḥ cwiṭ, ad d-tejbed deg-s akken ad yekkes afus-is.
Taggara mi s-yenna d ayen yekfa cɣel-is, tefkayas tiyta s aqerru s wayen
yark i s-ed yegran n tezmert. Yesteqsa-tt
ɣef ayɣer tiyta. Terra-yas-ed belli d netta i
d ssebba mi tejreḥ, imi d netta i tt-yewwin sani ara d-tejreḥ.
Yerra-yas belli mači d netta i tt-yewwin, u d nettat i t-iḍefren. Dɣa tenna-yas-ed, u twehha-yas-ed s uḍad-is ɣef yimi-s akken ad yessusem. Dɣa ssusmen acḥal. Acu kan
tikelt-agi terna-d tagdi n uɣelluy ubatimut. Ula d tacemaεt
texsi akken yexsi umeslay gerasen. Wezna
tsenned ɣer yedmaren n wergaz-is akken tuɣ tannumi tettenid ɣef widak n
baba-s. Tsel s leεqel i tiyta n wul-is makken tebda ad
tt-tkeččem tguni. Ur ẓrin ara amek i tent-tewwi teryel n tnafa.
Acḥal ṭsen,
ulac anwa deg-sen i yeẓran. Lemmer mači d aman n tasa i d-iḥarṣen
tameṭṭut-is i t-id-yessakin, tili Ǧamal ad yernu ma drus azgen
n wayen yeṭṭes meqbel. Iwwi-yas-ed
yiwet n lḥila si legraweẓ-nni yettmenṭaren di tkuzint,
ifka-yas-tt. Syin izzi aqerruy-is akken ur tt-yettwali yara. Tessuter-as akken ad yemdel imeẓẓuɣen-is imi, ma yesla-yas, am akken iwala-tt. Dɣa mi tekfa, tefka-yas-ed lḥila-nni s taḍsa;
netta yewwi-tt s aḥanu anda i tt-yenɣel ɣer yiwet n
tεemmuct uɣebbaṛ d yeẓra.
Mi d-yuɣal ur teǧǧa-ara ad isers tiqeṣrit-is
ɣer lqaBa mi stenna belli telluẓ u teffud. Dɣa iṛuḥ s afrijidir i deg-i d-mazal kra n
lfakya akked lxeḍra. Iddem-as-ed yiwet n teffaḥt akked kra n tezṛudiyatin
akked wayen i d-yeqqimen si kumumbir. Nettat ifeṛḥen aṭas mi
t-wala iqeddec-as-ed am uxeddam tettecmumuḥ 18 s tuffra. U mkul mara
yekker yettban-ed belli tetturar yess s tidett.
Netta mkul mara icennef, nettat tettwehi-yas-ed ɣer tegcrart-is ifeddxen. Dɣa, ad iṣubb amgarḍ-is am win yettwarnan.
Mi tekfa
učči, tenna-yas-ed :
-Twalaḍ
amek? Lemmer akka i telliḍ seg ass amezwaru tili ahat izmer ad k-ḥemleɣ.
Yerra-yas
Ǧamal s taḍsa :
- ad kem teḥmel
tḥemmalt. Iban ur tesεiḍ ara zheṛ seg asmi tekkes
Marikan azenzi n waklan. Ɛlaḥsab kem d akli i mm-ilaqen mači d
argaz….Awi-d wa, sers wa.
Terra-yas-ed s
ttnefxa :
- ur tefhimeḍ
acemmek, am zik-ik. Ǧaεlaɣ zik d timɣarin i ifehmmen s nneqsan; ziɣemma llan kra n warrac am keč i wumi yekkes Ṛebbi
aεzizen lefhama.
Yerra-yas :
-zaBma kem
tfehmeḍ! Wellah, ɣas mlaɣ-ed akka cwiṭ
seg allaɣagi-inem yeččuṛen d
tafat. Awi-d kan akka a nsel.
Dṣan di
sin. Syin tenna-yas :
- Kenwi s
warrac; neɣ imi d keč, kenwi s yemɣaren tettaram iman-nwen tesnem taqbaylit, netta ḥala
Ṛebbi aεzizen i yeẓran belli anect-en yark d tikerkas. Mi tḥefḍem
sin imeslayen yedduklen am llazuq, ad tǧaεlem tesnegrem-tt. Dɣa ad teqqimem ad asent-ettεawadem asewwi am yeɣsan di tugi arma tṛuḥ-asen lbenna.
Wellah, ma teǧǧam ma terram. Zemreɣ ad d-iniɣ belli yettṛuḥu-yawen yixef akked wadif
n tɣawsiwin. D tidett deg aṭas deg-sent,
tesnem yiwen akked yiwen ttakken-d sin, acu kan ur tessinem ara yiwen yefren
sin mara yernu i wayeḍ yettakk-ed ayen ɣef ur tebniḍ
ara…...
Igzem-itt din
wergaz-is s unehneh i sen-isettun cwiya tanṭelt-agi deg i weḥlen.
Yenna-yas :
-Maεlic !
Ad as-en-ini kenemti s tilawin tesεam-t leḥsab yemgaraden u
yemxalafen aṭas d widak n yergazen. Acu kan ayen bɣiɣ ad iyi-d-tiniḍ d amek i tzad
lefhama-m fell-i. Muqel kan s iman-im! Tasdawit, tilibizyu, taguni, lehḍur,
isura imaṣriyen, ibraziliyen, timeddukal, leḥwayeǧ timaynutin,
rwayeḥ, zzux, baba-m, yemma-m, imcac… Mebla ma rniɣ-ed, imi ameslay ɣezzif. Ṣṣaḥ
ṣṣaḥ ur ẓriɣ ansi akka i d-tewwiḍ
lefhama-yagi i d-tenniḍ !
Nettat, akken
kan yessusem, teṭṭerḍeq d taḍṣa, tewet ifassen-is,
u teṭṭef aεebbuḍ-is. Terra-yas-ed :
- I keč
lemmer ad d-iniɣ, ugadeɣ ad tɣizeḍ akal ugar n wakka anda nella.
Yenna-yas :
- Ini-d ɣef yiman-im !
Tenna-yas-ed :
- Dima di tḥanutt
am ṛubut. Tettedṛagiḍ tullas timectaḥ i dikečmen ɣur-ek ad aɣent leḥwayeǧ.
Učči-k am tesraft. Ula d urḍan-ik i d-tettṛuḍuḍ
ttɣimin azgen n wass di texxamt-ik umbeɛd mara tefɣeḍ. Teznuzuyeḍ ḥala ayen ur ḥwaǧen
ara medden. Tettkelixeḍ i medden s
tẓallit akked tčamart; netta ḥala Ṛebbi aεzizen i
yeẓran xaṭi-k yark. Zaεma tesneḍ timura, netta ur tessineḍ
ula d tabruyt n taɣaṭ. Kulec-ik d tikellax ! Ha ha !
I keč tura muqel acu tzemreḍ ad d-tiniḍ ?
Isfeḍ
tidikal ifassen-is, ta ɣer tayeḍ. Syin yebda awal-is :
- Tamezwarut ma
yella nek d amɣar, ula d kem d tamɣart; imi ḥala seddis ( 6 ) isseggasen i yellan
ger-naɣ. Tis snat ula tteddragiɣ ara tullas i d-kečmen ɣer tḥanutt n baba-m. Imi kem s yiman-im, asmi
i n-tkecmeḍ tikelt tamezwarut ur kem i d-muqleɣ ara ula d amuqel. Tayeḍ nniḍen kkes-ed ḥala
asaεdel n waccaren-im akked sbiɣa-nsen, ur ẓriɣ ara acu i tesneḍ. Ula d asewwi-inem ur iga
yara yark, ad as-tiniḍ abuyun-im tikwal d ahetil ubelluḍ amarẓagu.
Yernu allen-im tikwal ttarqiqisent am tidak n bururu.
- Ẓer, ur
wwiḍeɣ ara 25 isseggasen, a yamɣar iεedden 30. Daɣen awal-agi n «
tḥanutt n baba-m», ɣas arr-it imi dayen tkelxeḍ-as armi
tuɣal d ayla-k. Ula d gma amecṭuḥ, ur iban
acu iḥeckulen i s-tgiḍ. Lehḍur-ik yifiten usqewqew iBeggunen.
Udem-ik icmet am tfeqqust tazegzawt ixesṛen. Acebbub-ik mara yaweḍ
ad d-yemɣi yettuɣal am lexyuḍ
n cmiḍ itṛeɣlen. Lḥaṣun, kulec-ik
yifi-t wulac lemmer di yella deg umur-is.
Iṛuḥ
ad as-ed-yerr, tsers-as adaḍ-is ɣef yimi, tenna-yas s leḥnana
belli ilaq ad staεfun cwiya. Dɣa tsenned taqarruct-is ɣef yedmaren n wergaz-is isenden ɣer lḥiḍ. Syin teṭṭes s uṭenṭen
i tsel, win i d-itekken seg ul n Ǧamal. Ula d netta yebɣa ad yestaεfu.
Ṭlam
isberber ɣef ayen i d-mazal si tkuzint-nsen yuɣalen anect n teḍwiqt. Ulac ula d ṛṛiqa
n ṣṣut i d-yettawḍen si baṛṛa. Kulec yers zdaxel am ǧahenema lemmer
mači d nnefs-nsen i dyettaran tikwal tiɣrit i tsusmi.
Ǧamal, ɣas akken yettqariḥ-it cwiya weεrur-is
si tɣimit-nni yeqqim, yegguma ad yembbiwel
lemmer ad d-taki Wezna. Iwhem deg-s imi tesεa anect-en n lkuṛaj. Imi
ula d yiwen ubrid ur d-tecetka neɣ tugad. Dɣa, d tidett di
sin yidsen i yumnen belli aɣilif-nsen-agi d tamsalt kan n lweqt d
wakud . Amecwaṛ tetkaki-d Wezna si
tguni-ines. Testeqsa Ǧamal ma yella kra yesla ɣer baṛṛa. Yerra-yas-ed belli ur yerri
yara lwelha-s s anect-en. Dɣa msefhamen ad wten cwiya deg uzlan,
ahat ad mlen abrid i widak yettnadin tura fell-asen. Wezna s tefḍist, Ǧamal
s weẓru, bdan asṭenṭen deg ufrijidiṛ akked d wuzlan d leḥyuḍ
s wayen sεan n lǧahd. Seg makken ttemεanaden di tiyta, yuɣal-asen am yiwen n wurar ger-asen. Imi wa
yettaεṛad ad dyawi albaεḍ n tuɣac ur yezmir ad yeεqel wayeḍ. Win
iεerqen ad yesεeddi iduḍan-is ɣef udem n wayeḍ
akken ad t-yesneḥcam. Kkemlen
akken ddeqs armi i yeεyan. Syin teẓẓel Wezna ɣef umessaḍ n wergaz-is akken ad testaεfu
imi iban-as-ed yiḍ-nni ɣezzif aṭas. U tenna-yas-ed belli
ma yella ulac aɣilif ur yettembbiwil ara lemmer ad
d-taki. Yeḍsa. Teḍsa. Ur ẓran
ara acḥal gnen akken-nni. Mi d-kren iddem-ed Ǧamal cwiṭ n
waman, yebdan tura ttuɣalen d izɣalen,
ifka-yas-ten i Wezna teswa-ten, u tesfeḍ-ed s cwiṭ seg-sen udem-is.
Syin ččan cwiya si lfakya d lxeḍra yellan deg ufrigidiṛ.
Inuda-d Ǧamal skeṛ u mecḥen s laεqel akken ad asen-d-yeg
cwiya n tezmert.
Yiwet n tikelt
tenna-yas Wezna :
- Ẓriɣ ayɣer i k-yeḥmel baba.
Yewhem deg
awal-agi-ines, amenzu yelhan cwiṭ segmi akka iweḥlen seddaw
uxxam-agi-nsen, yenna-yas :
- Ayɣer dɣa ?
Terra yas-ed :
- Iḥemmel-ik
imi keč d aqcic ilhan. Ul-ik zeddig, ur yumis ara.
Mači d
yiwen unekki iḥemmelen iman-is. D aya !
Yerra-yas-ed
Ǧamal s taḍsa:
- Ad
kem-iεuz Ṛebbi !
Terra-yas-ed :
- Tecfiḍ
asmi i k-ẓriɣ tikelt tamezwarut di tḥanutt ɣer baba. Ihi, ass-nni ufiɣ-en « ameddakel-nni-inek » n tesdawit,
netta d yiwet n teqcict. Uɣaleɣ-ed zeεfaɣ, u ḥala keč i yufiɣ ad d-ssufɣaɣ deg-s ssem-iw. Yernu keč teqqimeḍ
ḥnineḍ, ur d-terriḍ ara ɣef yiman-ik. Ass -nni swaswa i ẓriɣ keč d yiwen mači n diri. Acu kan tenɣa-k leḥya… I keč amek i yi-d-twalaḍ
ass-nni?
Izmeḍ u
yurar cwiṭ s icenfuren-is am win yettxemimen, dɣa yenna-yas-ed :
- D tidett n Ṛebbi,
ass-nni walaɣ-kem tecbeḥḍ aṭas!...
Tegzem-as awal
:
- I tura cekka
cemtaɣ ?
Yerra-yas-ed s
tadṣa :
- Ala,
mači d ayen i d-qesdeɣ. Ass-nni, twalaḍ, d tikelt tamezwarut.
Tussiḍ-ed s uṭayuṛ-im-nni abarkan isεan ijerdan iqehwiyen,
acebbub-im abarkan am tmulin teqneḍ-t ɣer deffir. Tcenfeḍ-ed fell-i am tin ara icenfen ɣef akli-s. Iɣaḍ-iyi lḥal aṭas. Imir-en lemmer ttafaɣ ad kem-id-ṭṭfaɣ seg ucebbub-im, ad kemsexnunsaɣ di lqaεa...
Tenna-yas :
- Ziɣemma ɣelṭaɣ, ay ! Acu-t wul-agi iḥemqen.
Yerra-yas :
- Eǧǧ-iyi
ad d-kemleɣ… Acu kan si tama-nniḍen feṛḥeɣ mi dneṭqeḍ yidi. Ɣas akken meẓẓiyeḍ
fell-i, nniɣ-as deg ul-iw am yiwet am kem i bɣiɣ ad… tfehmeḍ ?
Terra-yas-ed :
- Dɣa d ṣṣaḥ tebɣiḍ-iyi ass-nni ?
Yerra-yas-ed :
- Teẓriḍ
ass-nni, akken kan i d-usiɣ si taddart-iw di Burǧmnayel tullas
ɣur-i am arrac i tent-ttwaliɣ… Tenna-yas :
- Aha ! Ini-d,
tebɣiḍ-iyi neɣ ur d iyi-tebɣiḍ ara ?
Yenna-yas-ed :
- Teẓriḍ,
ass-nni tcebbeḥḍ-ed iman-im aṭas, dɣa....twalaḍ yaεni...ticenfurin-im tizeggaɣin, acebbub-im aleggaɣ....twalaḍ
amek.....yaεni....tezriḍ amek... lliɣ sebkeɣ di taddart am warẓigen deg akal... yaεni
kem ass-nni s uṭayuṛ abarkan... tfehmeḍ... allen22 im
ččuṛent d imeṭṭawen... nek d argaz... kem d tameṭṭut...
baba-m d aḥbib-iw am baba... sseḍḥaɣ... twalaḍ amek...ehh...
Tenna-yas-ed :
- Ini-d, ih neɣ xaṭi ?
Yerra-yas-ed :
- Tidett n Ṛebbi,
seg ass-nni i iyi-tεeǧbeḍ. Lemmer ttafaɣ ad nesεu cwiya n lwaqt akken a nemyussan
ger-aneɣ. Acu kan baba-m, si Smaεil, isḥarḥeṛ
kullec armi tuɣaleḍ tqemdeḍ am umardax.
Lemmer, ahat, i ɣ-yunef cwiṭ n lwaqt tili ahat
mači akken-nni ara teḍru yidem… Tenna-yad-ed :
- Ur fhimeɣ ara acu i d-qesdeḍ s lehḍuṛ-agi !
Ini-d tura ttxilek εeǧbaɣ-ak aṭas neɣ akka-gi kan, akken tteεǧabent tullas
arrac s umata. Ini-d neɣ tura ara yuɣaleɣ ɣer tguni. Iwehha Ǧamal di ṭlam s sin iḍudan-is,
ameccaḥ akked udebbuz, belli drus kan. U yenna-yas-ed:
-
Yaεni....tzemreḍ ad d-iniḍ teεǧebḍ-iyi cwiṭ
akka... neɣ ahat cwiṭ ugar n wakka... akk daɣen ur tettu yara belli ass-nni mazal i kemssineɣ... ttwaliɣ-kem cɣel am weltma tamecṭuḥt.
Tegzem-as awal
imir-en :
- Ur tetteḍḥiḍ
ara, amɣar acaraf am keč ad yernu
tikarkas. Cfiɣ tfelluḍ-iyi-d s tmuɣli-inek. Tettbaneḍ-iyi-d imir-en am win
ictaqen ad iwali taqcict. Yal mara n-kecmaɣ ɣer baba, di tḥanutt, xezzuɣ cciṭan si tmuɣli-k. Nniɣ-as ahat tekkateḍ s tiṭ... hihihi... nniɣ-as
acu-t udarwic-agi i ɣ-ed-yewwi baba. Izmeḍ-as imir-en afus-is amzun
yebɣa ad tt-yeqraḥ acu kan mebla ma
yetekka fell-as aṭas. Dɣa ḍsan di sin. Nettat mazal aqarruy-is itekka ɣef yedmaren-is. Netta ur yebɣi yara yark ad yembbiwel si tɣimit-nni. Iḥulfa am akken yella kra i yebdan
yettili ger-asen. Ixemmem belli Ṛebbi meqqeṛ di lecɣal-is imi qrib
asseggas n zwaǧ ur ssawḍen
ara ad mqaṛaben akken i senteḍra ass-a si ssebba n znezla-yagi i
ten-ineṭlen am iɣerdayen.Ibɣa ad d-yessek iɣalen-is ɣef tfekka-as,
akken yettaṭaf wergaz n menwala tameṭṭut-is. Acu kan yugad ad
yerẓ tagnitt-agi n leḥnana i d-yersen ger-asen. Ɣef aya i
yeǧǧa ifassen ɣer yiri-is, di lqaεa. Kemlen
akken ameslay akked wučči d ustaεfu d udeggeṛ n waman n
tasa. Ɣas yettilli cwiṭ usekfeṛ ger-asen, ssawḍen armi wa
yettaǧa wayeḍ ad d-yeḥku ayen i s-yehwan. Nettat teḥka-d
ɣef temẓi-s seg asmi tella d taqrurt armi d
asmi tewweḍ d tameṭṭut yeqqaren di tesdawit. Netta, si
tama-s, yeḥka-yas-ed ɣef ṣyada n yefrax s tfextin akked
tqilaεin. Yeḥka-yas-ed ɣef imawlan-is yemmuten asmi yella di
εin Mgel, yenna-yas-ed acḥal i ten-yeḥmel akked wacḥal iḥulfa
ass-nni i yiman-is d awḥid mi yuɣal d agujil am igujilen-nni‘ n tmucuha
yesBan tafunast. Daɣen tikwal ɣellin-ed deg albaεḍ
imeslayen i ten-yettaran ttnaɣen ger-asen. Dɣa ad smeɣren tamsalt s usṭuqet n wawal akked
werfad n tuɣac-nsen. Syin ad susmen acḥal
akken ad mlaεin umbeɛd s leḥnana. Lḥaṣun llan ad
neqqen di lweqt akken ad iεeddi yiḍ-agi-nsen yegguman ad yekfu. Ṭlam d tsusmi sberbren maṛṛa
ɣef ayen i d-yegran seg uxxam-nsen. Aman d lmakla
bdan la neqqsen, u ɣef aya i yebda Ǧamal iteddem-ed
seg učči sεan s cceḥa. Yiwet n tikelt ikker s usgarfel,
inuda-d yark ayen yettmeččan, ama d tissit, ama d skeṛ neɣ d lxeḍra. Ayen yark yufa ilqeḍ-it-id ɣer yiwen ucekkaṛ i disers ɣer tama anda qqimen. Yenna ger-as d yiman-is belli
ma yella xeṛṣum ikemmel-ed uxxam s uɣelluy ad d-yaf
lḥal sεan s wacu ara ṭfen kra n wussan, ma yella ur mmuten
ara. Ladɣa aman. Imi, ɣas sεan azal n sin ibidunen, ur tesεiḍ
anwa yeẓran acu i ten-yettṛaǧun n wussan uṛaǧu di
tenṭelt-agi-nsen. Iḥseb
Ǧamal cwiya deg allaɣ-is, yufa belli yezmer iεedda yiḍ-nni
i ttṛaǧun ad iεeddi, u yezmer iεedda ula d ass uzekka-nni,
ma yella mači ugar. Imi aṭas n tikal i ṭsen ukin-ed. Iḥulfa
amzun smana-yagi i llan dagi. Dɣa umbeɛd mi d-tuki tmeṭṭut-is,
yiwet n tikelt, ikker yuẓa ɣer uḥanu ɣef tgucrar. Iḥulfa am akken yella kra yettembbiwilen
nnig tewwurt. Ixemmem belli yezmer d anadi i ttnadin fell-asen neɣ yezmer d znezla-nniḍen i yettheggin imanis. Syin iddem-ed tafḍist-is, yebda yekkat
yess yiwen n wuzzal yeṭṭenṭunen armi yeεya. Taggara yuɣal-ed ɣer tmeṭṭut-is i
dyesεeddan ifassen-is deffir temgarṭ n Ǧamal, dɣa tenna-yas :
- A Ǧamal,
ayɣer tikelt tamezwarut, ass-nni amezwaru, tugiḍ-iyi.
Ur tebɣiḍ ara ad teṭseḍ yidi ?
Yewhem acu-t
usteqsi-yagi. Yerra-yas :
- Ẓriɣ ur tecfiḍ ara. Ass-nni, d kem i yebdan ssuɣat akked 24 imeṭṭawen. Nek teẓriḍ
tteḍḥiɣ aṭas. Akken kan walaɣ belli texnez teswiεt, nniɣ-as tarewla ad tessukes bab-is. Lemmer mači d baba-m
i ttwaliɣ am baba-inu, tili ur d-ttuɣaleɣ ara azekka-nni. Ẓriɣ ur tecfiḍ
ara : ass-nni texbecḍ-iyi, u tessusfeḍ-iyi-d am yir argaz. Lukan
tezmer lqaεa ad iyi-tesseblaε imir-en, tili tesseblaε-iyi... ur ṛǧiɣ ara yark anect-en. Nek lliɣ ttarguɣ tizeṭ imeslayen-im, kem theggaḍ-iyi-d
tarẓeg-nsen.
Yebɣa ad d-iru mi d-yenna imeslayen-agi. Imekta-d
ass-nni amcum yurǧa s usirem. Taggara ifeɣ-as-ed d ass n
twaɣit, ideg-i liman yumen yebda ineqqes
armi iḥulfa i wul-is yettnejqaq si leḥzen. Ḥala ass-nni i iḥulfa
isseggasen n lḥebs ur wεiṛen ara ziɣemma s waṭas, imi yella wacu i ten-yugaren. Ɣas akken tugi-t, azekka-nni
inejmaε-ed ɣer wexxam anda tettkemil tmeɣra. Imir-en iḥelbab-t si Smaεil s wayen
yark yesεa n lǧahd. Issuden-it akken ara yessuden wergaz mmi-s umbeɛd
iḍ-nni n zwaǧ-is. Dɣa iqqim Ǧamal akken s tcallawt i
t-yeṭṭefen. Ur yeẓri acu ilaqen ad yexdem i wemxix-nni-ines.
U si tama nniḍen yemɣi-d yiwen uzenzar n tafat deg ul-is,
ahat tezmer tmeṭṭut-is ad tt-id-yuɣal laεqel
akken ad teqbel, ɣas ma yella zik tella tebɣa yiwen nniḍen.
Ayen i t-yerḥan
akk i s-ikemlen d iḍ-nni wis sin, mi s-ed-teḥka Wezna belli nettat
ad tleḥḥu d yiwen weqcic di tesdawit, u lemmer mači d baba-s i
tt-iḥetmen, tili d netta ara taɣ. Yesteqsa-tt Ǧamal ayɣer ihi i teqbel ad t-taɣ netta. Terra-yas-ed belli tɣil tezmer ad as-t-isettu. Acu kan mi t-twala iḍelli-nni
teẓra deg ul-is belli ur tebɣa yara Ǧamal, u win tebɣa d aqcic-nni tessen di tesdawit.
Si smaεil
yefṛeḥ am llufan. Ibda yeqqar-asen i yimeddukal-is belli ḥala
netta i izewǧen i sin warraw-is di leḥlal. Azekka-nni n tmeɣra iwala Ǧamal yuɣal yark d awraɣ, u yettban-ed seg allen-is idexmem ɣer zdaxel am win yeεyan. Dɣa izzuɣer-it Si smaεil ɣer yiwen usečču n yiwen umeddakel-is.
Yekmanda-yas azal n kilu n tecriḥt di zzit. Netta yesseččay-as,
yeqqar-as belli yerwi-k uheggi n tmeɣra, awi-d wa, arr wa. Sin yerra-t-id s
axxam amzun d aqcic issewqen tikelt tamezwarut.
Am ass-a, deg
axxam i d-yeɣlin fell-asen, Ǧamal ur yezmir ara
ad tt-yeǧǧ. Yeẓra neɣ ad d-en-ini icik belli tufɣa-nsen seg umruj-agi
segmi tettuɣel tewεeṛ, imi acekkaṛ-nni
n wučči yebda la ikeffu. Ixemmem belli yezmer εeddan ugar n sin
neɣ qrad (3) n wussan segmi weḥlen dag-i, u
anect-agi ur yebɣi yara ad as-yini i tmeṭṭut-is.
Yugad ad taggad, syin ur tḥebbes ara seg imeṭṭi. Yiwet n
tikelt yenna-yas :
- A Wezna ! teẓriḍ
aṭas iweḥlen di znezlat seddaw yexxamen, akka am nekni. U llan kra
qimen seddaw yexxamen ugar n ṭam (8) n wussan. Nniɣ-as kan ilaq a nheggi iman-nneɣ i sbeṛ akked laẓ. Acu kan tteklaɣ, ḥala tufɣa ara neffeɣ!
Iḥulfa di
ṭlam i tmuɣli-s; syin tesker-ed iman-is si sufella
n yedmaren n Ǧamal. Tenna-yas-ed s yiwet n taɣect tazurant isxelεen argaz-is :
- Skud mazal
telliḍ ɣur-i, ur sεiɣ acu ara yagadaɣ. U ɣas ma yella mmuteɣ ur cliεeɣ ara... yakk ad temteḍ yidi! Teḍsa, yeḍṣa. Tuɣal ɣer tuẓla s uqarru ɣef yedmaren n wergaz-is i ixedmen cwiṭ n
tissas i yiman-is, iṣubb aqerruy-is s laεqel armi yewεa tamelɣiɣt n tmeṭṭut-is. Syin
yessuden-itt-id. Nettat tekker-ed
imir-en, tefka-yas tabeqact tamectuḥt i s-edyezgan deg umeẓẓuɣ. Syin tuɣal teẓẓel ɣef yedmaren-is. Yeslayas Ǧamal mi la tesbecbic
s laεqel : « ad as-tiniḍ εemdaɣ-as». Ddeqs umbeɛd tesla Wezna cɣel n wesṭenṭen. Dɣa tessaki-d argaz-is i wumi tenna belli ilaq ad isṭebṭeb.
Netta, mebla axemmem irfed tafḍist i d-yufa lḥal ihegga-tt-id ɣer tama-s, ibda asṭebṭeb deg ufrijidiṛ-nni
idṛewzen. Iwet armi yeεya syin uɣalen ɣer tsusmi-nsen deg yiwen akken nεeggu ur fhimen
ara. Tifekkiwin-nsen segmi ttuɣalent d tisellawin. Cwiṭ n weḥriret ittban
asen-d dayen iweεṛen aṭas, dɣa qqimen akken myezmaḍen
di tsusmi akked ṭlam. Armi d yiwet n tikelt ideg-i tekker Wezna si
tirga-s am tin i d-yemmektan kra. Tenna-yas i Ǧamal :
- A Ǧamal,
asmi ara neffeɣ syagi ad iyi-taɣeḍ ?
Iwhem acu yesla
. Yerra-yas-ed :
- Acu ?
Talsa-s-ed:
- Asmi ara
neffeɣ syagi ad tqebleḍ ad iyi-taɣeḍ ?
Yerra-yas-ed s
wecmumeḥ :
- D ayen uɣeɣ kem !
Terra-yas-ed :
- Ad iyi-taɣeḍ s neṣṣaḥ ?
Yerra-yas-ed :
- Ih, ma tqebleḍ-iyi
ad kem-aɣeɣ… s neṣṣaḥ !
Terra-yas-ed :
- I lemmer a
nemmet, amek akken ihi, ur nezwiǧ ara neɣ amek?
Ixemmem cwiṭ
Ǧamal, syin yenna-yas :
- Ma yella
nemmut dagi, a neḥseb iman-nneɣ nezweǧ Txemmem ula d nettat cwiṭ,
syin tenna-yas-ed :
- Awah !
Mači d tifrat tagi.
Tessusem cwiṭ
syin tkemmel-as-ed awal :
- Nniɣ-as ayɣer ur nettzewiǧ ara ass-agi, dagi
deg axxam aginneɣ i d-yeɣlin.
Yerra-yas-ed
Ǧamal :
- Nek, qeblaɣ !
Terra-yas-ed :
- Amek, tqebleḍ
? Teḥmeleḍ-iyi neɣ akka kan d tameṭṭut n menwala
i tebɣiḍ ?
Yessusem
Ǧamal. Tenna-yas-ed :
- Teḥmelḍ-iyi
neɣ ala ?
Mazal
Ǧamal yessusem, udem-is yuɣal d azeggaɣ di ṭlam, idammen-is ttfuṛṛun.
Ixza cciṭan syin yerra-yas s targagit di taɣect-is :
- Ih, ḥemleɣ-kem!
Testeqsa-t-id :
- Teḥmeleḍ-iyi
akka kan neɣ teḥmeleḍ-iyi s tidett am
RОMEО d JULIETTE ? Ini-d ttxilek!
Yerra-yas-ed :
- Ḥemleɣ-kem xir n RОMEО akken yeḥmel
JULIETTE.
Tenna-yas-ed :
- Ggal-ed ihi !
Yenna-yas-ed:
- Wellah !
Terra-yas-ed
- Wellah d acu
?
Yenna-yas-ed :
- Wellah ḥemlaɣ-kem !
27
Tenna-yas-ed :
-
Ɛiwed-as-ed !
Yenna-yas :
- Ḥemleɣ-kem! Ḥemeleɣ kem! Ḥemleɣ-kem! Dɣa tezmeḍ-it imir-en s wayen tesεa n
lǧahd. Syin tessuden-it-ed si teddmujt-is.
Yenna-yas-ed
imir-en :
- I kem teḥmeleḍ-iyi
?
Terra-yas-ed :
- Nek d taqcict
n leqbayel, ur zmireɣ ara ad t-id-iniɣ.
Yenna-yas-ed :
- Ala,
ini-t-id.
Terra-yas-ed :
- Ala ur t-id-qqareɣ ara !
Yenna-yas :
- Ad t-id-iniḍ
neɣ ad arreɣ ayen id-nniɣ ula d nek !
Tenna-yas-ed :
- Ur t-id-qqareɣ ara. Yernu ur tettaraḍ ara ayen i d-tenniḍ.
Yiwen n wawal i iqebbel Ṛebbi.
Yenna-yas :
- Ad t-id-iniḍ
neɣ ad t-id-kksaɣ seg ul-iw.
Tenna-yas-ed s
uɣiwel :
- Ala ur
t-id-tekkes ara seg ul-ik. Ma yella tḥettemeḍ-iyi ad t-idiniɣ.
Yenna-yas s
yiwet n taɣect yebren am tin weɣzen di tmucuha :
- Ini-t-id tura
neɣ.....
Tenna-yas-ed am
tin ur necliB ara :
- Ḥemlaɣ-k.
Yenna-yas-ed :
-
εiwed-as-ed !
Tenna-yas-ed :
- Ḥamleɣ-k ! ḥamleɣ-k! ḥamleɣ-k !
Yesteqsa-tt :
- Am akken teḥmel
JULIETTE RОMEО Terra-yas :
- Xir n wayen i
teḥmel.
Yenna-yas :
28
- Ggal-iyi-d.
Terra-yas-ed
- Wellah, ar k-ḥemleɣ aṭas.
Dɣa tezmeḍ-it ugar. Tḥulfa i waman yeḥman
mi d-ɣellin seg allen n wergaz-is makken
teεreḍ ad d-tḥaz taddmujt-is. Ula d nettat tebda la tettru
yides.
Ait-Qasi
Mohamed
(Teţkemmil deg uṭun
nniḍen)
Numéro 53 Septembre 2011
Deux associations culturelles :
ASSOCATION
NUMIDIA d’ ORAN
La pièce Chikh El-Kanoune par la troupe théâtral NUMIDIA d’Oran
Kocila Tighilt, Liberté du 23/08/2011
La pièce Chikh El-Kanoune a été présentée samedi au Théâtre régional de
Tizi Ouzou par la troupe théâtrale Numidia d'Oran. C'est l'histoire d'un groupe
de réfugiés, Tafsut (printemps), Tilleli (liberté) et son fils, le poète,
l'artiste et le muet, qui débarquent dans un village. Suivant la helka, les
comédiens entourent un petit feu, et chikh El-Kanoune raconte l'histoire de ce
village plongé dans le chaos.
Le feu, maître des âges, comme le poète, racontèrent leur traversée
depuis le début du monde. La scène se déroule dans un village abandonné de la
Kabylie ; tous se retrouvent dans la maison du dernier habitant, mort en exil.
Comment accéder à la demeure ? Alors qu'ils se regroupent la nuit au coin de
l'âtre, le djinn du feu leur apparaît. Effrayés par cette soudaine apparition,
ils retrouvent rapidement leur calme lorsque celui-ci demande à chacun de
raconter l'histoire qui l'a mené jusqu'à cet endroit. Sous un rai de lumière,
chacun se laisse aller en racontant son parcours. À son tour, le djinn du feu
leur dévoile non seulement son secret, mais aussi l'histoire du village
déserté, le pourquoi du village en ruine.
Aux premières lueurs de l'aube, chacun des fugitifs reprend son chemin.
Mais que deviendra le djinn du feu quand les flammes commenceront à s'éteindre?
Qu'adviendra-t-il du village abandonné ? Tilleli, volontaire, nourrit le feu
dans l'espoir d'éclairer encore le village.
Par manche 21 Aout 2011
La 3e édition des Journées de théâtre d'Aït Bouaddou (Ouadhias),
ayant démarré le 18 du mois en cours se poursuivront jusqu'à mardi prochain
avec un programme riche et diversifié. Cette nouvelle édition est toujours
organisée par l'association culturelle Tamkadbout d'Aït Bouaddou sous le
patronage de la ministre de la Culture, en collaboration avec la direction de
la culture de la wilaya de Tizi Ouzou et l'APC d'Aït Bouaddou. Elle se veut un
hommage à huit artistes amateurs de la même région.
L'ouverture des festivités a eu
lieu avec une prise de parole de Slimane Bouaziz, président de l'association
culturelle Tamkadbout, suivie de El Hadi Ould Ali, directeur de la culture de
Tizi Ouzou, Mouloud Mouloudj, maire d'Aït Bouaddou et de Hocine Haroun,
président d'honneur de l'association et artiste-peintre.
Depuis le 18 août, les troupes théâtrales se succèdent sur les
planches. Ainsi, le public des Ouadhias a eu droit à la pièce Acengu de la
troupe Salah Baziz, la pièce Tayeb et vive de l'association d'activités de
jeunes de Naciria, Muhend U Chabane yecca taxsayt de l'association culturelle
Tigejdit, l'Escroc de l'association Numidia théâtre et arts de Bordj Menaïel,
Yuker hedrgh yeggul umnegh de la troupe Tchekhov de l'association culturelle
Vie de Boghni, la pièce Yemma de la troupe Imuzar de l'association culturelle
et scientifique Aghbalou, Chikh lkanun de l'association culturelle et sportive
Numidia d'Oran. Hier, c'était le tour de la coopérative théâtrale Macabu
d'Iferhounène de présenter Yenna yi Jeddi et pour aujourd'hui, la même troupe
jouera Ulac El Harga, qui, comme son titre l'indique, revient sur le phénomène
des harraga.
Il faut souligner que cette manifestation théâtrale se déroule sous forme de
concours. C'est Hocine Haroun, organisateur, auquel il est également rendu
hommage à travers ces journées théâtrales, qui est le président du jury. La
mission de ce dernier consiste à décider qui sera récipiendaire du prix du
meilleur spectacle, le prix de la meilleure mise en scène, le prix du meilleur
scénario, le prix des meilleures interprétations féminine et masculine et enfin,
le prix spécial du jury. Les troisièmes journées théâtrales d'Aït Bouaddou
seront clôturées avec l'animation d'un gala artistique et des
Numéro 53 Septembre 2011
Les populations amazighes croient en leur Printemps
Lettre du Maghreb
Le Monde Diplomatique
Jeudi 28 juillet 2011, par Ali Chibani
C’est « une culture
déboutée de l’être, acculée dans les marges de l’illégitimité ou du jeu, et qui
l’est depuis si longtemps que c’est devenu sa seconde nature, aussi essentielle
que la première [1]. » Ce sont là les termes forts que l’écrivain et
anthropologue algérien Mouloud Mammeri a choisis pour parler de la culture
amazighe (berbère). Asphyxiées, niées et menacées de disparition pendant des
millénaires, la culture et la langue amazighes vont-elles enfin être reconnues
et institutionnalisées en Afrique du Nord ? Après deux printemps sanglants
(le Printemps berbère, en 1980, et le Printemps noir, en 2001, en Algérie),
l’année 2011 amène-t-elle avec elle le troisième printemps qui serait
l’aboutissement d’un combat commencé avant les indépendances ?
Depuis l’allocution dans
laquelle le roi du Maroc Mohammed VI, le 17 juin, a annoncé
l’inscription de « tamazight » dans la nouvelle Constitution du
pays [2] comme « langue officielle »,
les locuteurs reprennent espoir. Ils s’organisent pour profiter de ce moment
historique afin d’obtenir la reconnaissance qui manque à leur identité.
Pour l’heure, les militants
amazighs marocains refusent de céder à la liesse et préfèrent rester réalistes.
« L’officialisation de notre langue est certes un grand acquis, confie
Ahmed Assid. Toutefois, elle reste un acquis fragile et la manière de le
présenter nous mécontente. » Ce membre de l’Observatoire amazigh des
droits et des libertés (OADL) dénonce la reconnaissance de l’arabe et de
tamazight dans deux lignes séparées là où il était attendu de lire dans une
seule et même ligne : « L’arabe et tamazight sont les deux langues
officielles de l’Etat. » Il regrette aussi que, « contrairement
à l’arabe, aucune protection juridique n’ait été prévue pour notre langue. Nous
ne pouvons pas accepter une telle officialisation, d’autant plus qu’elle ne
peut se faire dans une constitution absolutiste ».
Pour comprendre cette réaction,
il faut rappeler que les avancées enregistrées dans le domaine de la promotion
de l’amazighe, quand elles sont lancées par les Etats, reflètent la volonté des
autorités d’encadrer une revendication qui mobilise, et non celle de satisfaire
une exigence populaire légitime. Dans les écoles marocaines, cette langue est
apprise indistinctement aux arabophones et aux berbérophones, mais à 15 %
des élèves du royaume seulement. En Algérie, cet enseignement est limité à cinq
préfectures, alors qu’il devait en concerner 16 sur les 48 que compte le pays.
Toutes sortes d’embûches sont semées sur le parcours des étudiants et des
professeurs qui dédient leur carrière à leur culture : retards dans les
paiements, affectation très éloignée du lieu d’habitation, manque de moyens...
Les médias amazighs rencontrent les mêmes problèmes : « Le pouvoir
a surtout peur de la chanson kabyle engagée. Il nous contraint à la censure et
à l’autocensure, explique une journaliste de la radio algérienne
Chaîne II. Quant à la chaîne de télévision en tamazight, elle n’apporte
rien de neuf et elle est très surveillée. »
Les revendications identitaires
servent aux Etats à légitimer la dictature et à diviser les populations. Pour
créer un fossé entre arabophones et amazighophones, les autorités maghrébines
ont toutes déclaré l’ensemble des pays composant le territoire nord-africain
exclusivement « arabo-musulmans », allant jusqu’à créer une forme de
dichotomie entre musulmans et amazighs, assimilant ces derniers à des
extrémistes comparables aux islamistes. Quand le chef de l’Etat algérien
Abdelaziz Bouteflika a décidé de la création d’une chaîne en amazighe –
initiative rapidement imitée par le royaume marocain –, il a ouvert au
même moment la chaîne Coran TV. La première apparaissait comme un os jeté aux
démocrates pour qu’ils se taisent sur la création de la seconde.
Actuellement, le salut de la
langue et de la culture amazighes vient surtout de la société civile. Assid
reconnaît que sa langue vit « une véritable renaissance, avec des
manifestations culturelles qui se multiplient et une production littéraire qui
dépasse la production francophone au Maroc ». Cet « âge
d’or », on le retrouve aussi en Algérie, où plusieurs festivals ont vu le
jour pour récompenser les meilleurs travaux artistiques et scientifiques,
tandis que la production cinématographique explose. Des rencontres et des
spectacles sont présentés dans tous le pays, ce qui offre aux différentes
cultures (kabyle, chaouie, touareg, mouzabite…) de nouveaux espaces de
rencontre.
« Le
Maroc a franchi le pas »
La décision de Mohammed VI n’est
pas passée inaperçue en Algérie, où son discours a été très suivi. Le
chroniqueur du quotidien El Watan Djaffar Tamani remarque :
« Ainsi, l’officialisation de tamazight n’a rien de dramatique ni de
périlleux pour la stabilité d’un pays. Le Maroc a franchi le pas [3]. » Le Makhzen a en effet détruit une autre fantasmagorie du
pouvoir algérien selon laquelle la reconnaissance constitutionnelle de la
première langue parlée en Afrique du Nord provoquerait une guerre civile tant
la population arabophone y serait hostile. Tel est le discours tenu par les
dirigeants et, surtout, par M. Bouteflika. La réforme constitutionnelle
lancée par ce dernier quelques jours après celle du Maroc ne devrait pas
franchir le cap de l’officialisation.
Le départ de M. Ben Ali a
libéré le mouvement amazigh tunisien qui est, par ses discours, comparable aux
indépendantistes du Congrès national canarien (CNC) [4]. Les locuteurs amazighs, interdits de parler dans la langue de Jugurtha,
ont été réduits à quelques centaines de milliers vivant à Djerba, Matmata,
Douiret… Une minorisation qui a commencé sous le régime de Habib Bourguiba. « Après
l’indépendance, les montagnards avaient été contraints à l’exode. Ils ont dû
descendre en ville et s’assimiler aux populations arabophones »,
résume Khedidja Ben Saïdane. Une telle politique a valu au régime de
M. Ben Ali plusieurs interpellations du Haut-Commissariat des Nations
unies aux droits de l’homme. Des appels restés sans effet.
La baisse du nombre de locuteurs
ne décourage pas les militants. Agée de 26 ans et étudiante à l’université
de Tunis, Ben Saïdane consacre son Master à la « toponymie amazighe »
dans le sud d’où elle est issue ; un sujet qui est loin de son choix
initial. « Je voulais travailler sur “les minorités amazighophones de
Tunisie”, raconte-t-elle. Mais aucun professeur n’a accepté de diriger
mes recherches. Certains ont refusé par peur ; d’autres par conservatisme
et parce qu’ils considèrent que la Tunisie est un pays arabe, point. »
Elle a déjà soulevé le problème
de la reconnaissance de sa culture dans la future Constitution tunisienne. Elle
est à la tête de l’Association tunisienne pour la culture amazighe (ATCA),
nouvellement créée et qui devrait recevoir son agrément dans les prochains
jours. « Nous avons commencé à sensibiliser les citoyens et les partis
politiques à ce sujet. Mais nous n’envisageons pas de demander
l’officialisation. C’est chose impossible en Tunisie, car nous sommes trop
minoritaires. Nous voulons seulement qu’il soit fait référence à la dimension
culturelle amazighe de la Tunisie », explique-t-elle, avant de
regretter que, en dehors de petits partis, toutes les organisations politiques
rencontrées aient violemment rejeté jusqu’à l’idée d’une discussion. « Ces
derniers jours, raconte-t-elle, une animatrice de Nessma TV s’est fait
vilipender en direct par un homme politique pour avoir assumé ses origines
amazighes. Ces difficultés m’encouragent à me présenter aux prochaines
élections pour participer à l’Assemblée constituante afin de mieux défendre ma
cause. »
En Libye aussi, l’amazighe était
interdit dans la rue par M. Mouammar Kadhafi. « Mais, depuis le
début de l’insurrection, les choses ont changé, juge M. Fethi Benkhelifa,
conseiller auprès du ministre de la justice du Conseil national de transition
(CNT). Nous avons déjà commencé à nous organiser. La chaîne Libya TV émet en
arabe et en amazighe et trois centres d’enseignement de la langue ont déjà
ouvert à Nefoussa et à Tripoli. » Interrogé sur la réaction de la
population si le CNT ne reconnaissait pas officiellement sa langue, notre
interlocuteur menace : « Nous n’avons à supplier personne pour que
notre langue soit reconnue en Libye. Un droit est un droit. Si, à la fin de
l’insurrection, des voix s’élèvent pour nous interdire encore de parler notre
langue ou pour refuser sa reconnaissance officielle, nous reviendrons à la case
départ. Nous reprendrons les armes et nous continuerons notre combat. »
Malgré ce ton, M. Benkhelifa, en exil depuis quinze ans en raison de ses
activités militantes, est optimiste pour l’avenir. D’après des sources en
contact avec le CNT, la Libye post-Kadhafi aurait aussi deux langues
officielles, l’amazighe et l’arabe.
Notes
[1] « L’imaginaire éclaté de Jean
Amrouche », Actes du colloque « L’Eternel Jugurtha », éd. Jeanne
Lafitte, Marseille, 1987, p. 158.
[2] Lire « Trois projets de Constitution et des doutes », La valise diplomatique, 30 juin
2011.
[3] « Et tamazight ? »,
El Watan, Alger, 20 juin 2011.
[4] Renvoyant à ces ancêtres amazighs, les
Guanches, dont la langue n’est plus parlée, le CNC se présente comme un
« parti indépendantiste des Iles Canaries, territoire africain encore
colonisé par l´Espagne » (voir le site officiel, en
espagnol, de l’organisation).
Numéro 53 Septembre 2011
Tadiwennit d umeskar n wamud n
tullisin amaynut “Ameddakel”
Werǧin xelleɣ ad aruɣ neɣ ad cnuɣ tutlayt nniḍen
Murad Zimu, i ssnen medden ugar
s wudem ucennay, yessufeɣ-d
ussan-a yiwen wammud n tullisin ɣer teẓrigin
“Tira”, iwumi iga azwel “Ameddakel d tullisin nniḍen”.
Deg wammud-a, yewwi-d awal ɣef waṭas n
temsal am tdukli, rebrab, tayri, tudert n yinelmaden.. atg. Tira-ines d
tafessast, imi Zimu yefren ad yaru s tezwawt (taqbaylit) i ttmeslayen yal ass
Izwawen.
08/11/2010 - 17:07 mis a jour le 15/11/2010 - 20:52 sɣur
Tamurt.info tewwi-d yid-s awal ɣef wedlis-is, tefka-yas kra n yisteqsiyen fell-as. Hatenta
tririyin-is:
Tamurt.info: Zimu
nessen-it ugar s wudem-is d acennay, tura aql-aɣ nettissin-ik d amyaru daɣen. Γer Zimu, d acu i d
amgired yellan ger ccna akked tira? S wawalen nniḍen, d acu
ur yufi ara Zimu deg ccna, yufa-t-id deg tira?!!
Zimu: Seg wasmi lliɣ meẓẓiyeɣ di lakul ḥemmleɣ tira n
teqsiḍin. Ula asmi xedmeɣ tidwilin
di ṛaddyu tis snat, xedmeɣ tidwilin
deg-i zemreɣ ad aruɣ, amedya tadwilt-nni
« tamacahutt n tayri »neɣ « tilisa
n tidett » i yi-d-yessufuɣ Meziane
Rachid ad t-idekkeṛ Ṛebbi s lxiṛ, aṭas n teqsiḍin i sɛeddaɣ deg-sent d nek i tent-id-yesnulfan. Nek ɣur-i Tira neɣ ccna
yella wanda ttemlilen, zemreɣ ad
ak-iniɣ akkeya d atmaten. Imi ccna d kra uḥulfu neɣ d taqsiṭṭ ara d-tḥekkuḍ s
lmuziga, tira d kra uḥulfu neɣ d taqsiṭṭ ara d-teḥkkuḍ ɣef lkaɣeḍ s tira.
Tira neɣ ccna bnan ɣef umeslay.
D acu, ma tzemreḍ ad ssiɣzifeḍ tira
yecbeḥ ad tssiwzileḍ ccna. Abrid n tatut, d yiwet n
tullist i d-yeddan deg tullisin d-ssufɣeɣ ar HCA, u daɣen xedmeɣ-tt d tizlitt mazal ur d-teffiɣ ara ar
ass-a. Di tullisin-agi d-yeffɣen akka
ussan-a ar Tira n Brahim Tazaghart, yella wacu yellan n tullist-nni « zwina »
deg yiwet n tezlitt ara d-yeffɣen akka
deg ḍebsi wis ṛebɛa. Zemreɣ kra wass ad tixreɣ ur
xeddmeɣ ara tizlatin, asmi ara teqqar tala-nni, d
acu ur cukkeɣ ara ad
tixṛeɣ i tira
alamma d asmi ara yeẓẓay yimru ɣef iḍudan-iw
!!
Tamurt.info: Ayen i tferneḍ ad
t-taruḍ s tezwawt deg lweqt anda tuget n
Yezwawen ttextirin tafransist neɣ tutlayt
nniḍen?!!
Zimu: Werǧin xemmeɣ akk ad aruɣ neɣ ad cnuɣ s
tutlayt nniḍen. Kkreɣ-d di
twacult yesmuzzuɣen si
zik, ur faqeɣ ara amek
i d-ufiɣ iman-iw selleɣ i Feṛḥat, Ait
Menguellet, Muḥend Uyeḥya … Asmi d-yeffeɣ wungal «
askuti » n Saɛid Sadi
neɣ weɣmis
amezwaru s tagi-nneɣ « asalu
» s tfenṭazit i ten-ɣriɣ. Ma d ungal amezwaru i ɣriɣ s ccuq d winn-a n Amer Mezdad « iḍ d wass »,
asmi t-ɣriɣ
yesfaq-iyi mass Mezdad belli nezmer ad naru s tagi-nneɣ u s cbaḥa. Deg wasmi xedmeɣ
magistère n tmaziɣt di Ḥesnawa dɣa faqeɣ belli
mači kan ilaq, maɛna ala
ayagi i-ɣ-d-yeqqimen
ad t-nexdem i wakken ur tettmettat ara tutlayt-nneɣ, amek i tebɣiḍ ihi ad
aruɣ s tutlayt nniḍen u
tutlayt i lemdeɣ ar yemma
tettmuṛḍus ger ifassen-iw !? Suref-iyi ad k-d-fkeɣ yiwet n tezlitt i xedmeɣ zikenni
:
Ɣas d ccna
neɣ d asefru
Neɣ d tibṛatin n
tayri
D ayen yellan neɣ d asnulfu
Neɣ ɣef leḥyuḍ di Llisi
S tmaziɣt ara t-naru
Yes ara nidir temẓi
Imi taɛṛabt yes ḥekkmen
Sɣrayen-tt
di tmura
Fell-as lɛekkeṛ d iɛessassen
Yes i d-urant tẓilla
D tamaziɣt kan i yenḥafen
Ur t-ḥkim ula
di tferka
Ur d-tufi ddin ara tt-isenden
I ddunit neɣ i uẓekka
…
Tamurt.info: Adlis deg-s
llant aṭas n tullisin, maca tferneḍ tullist
“Amdakel” terriḍ-tt d
azwel i wedlis yakk. Wissen ayen?
Zimu: Deg tullist-nni ameddakel yella wacu d-yeddan
ger imeslayen-is ur zmireɣ ara ad
t-id-iniɣ. Ad anfeɣ kan wid ara tt-yeɣren ma
zemren ad t-id-afen s yiman-nsen. U daɣen
tullist-nni kra n wi tt-yeɣran ger
imedukkal-iw steqsan-iyi-d ɣef
wudem-nni i wumi semmaɣ Ahcene
ma d yiwen ger imedukkal ukud lliɣ akka ar
ass-a. Lḥaṣul tullist-nni tessenfufed-d kra iseggasen i ddreɣ di Ḥesnawa d tseddawit n Bouzariɛa.
Tamurt.info: Deg tullist
“Litidyu”, tḥekkuḍ-d amek
yettidir unelmad n tesdawit ditmetti-ines. Wissen ma yufa iman-is deg-s neɣ uhu? D acu i tenniḍ ɣef temsalt-a?
Zimu: Teẓriḍ udem-nni n “Litiddyu” zemreɣ ad d-aruɣ fell-as
ungal. Llant d imeyaten kan akken n temɛayin i
ddren inelmaden. Taseddawit tettelli allen, tessemlalay wid ur nettizmir ara ad
milien anida nniḍen. Di tseddawit i nettfaq d acu-yaɣ ger wiyaḍ. Aṭas n wid
d-yettmeslayen kan ɣef lḥif-nni
ttidiren akken inelmaden d acu mara iɛeddi zman
ntettu akk lḥif-nni tettɣima-d kan
tdukkli-nni neẓda akken d wiyaḍ. Timɛayin-nni n Litiddyu d tajmilit i wid akk d-mmuggreɣ di tseddawit
Tamurt.info: Deg tazwara n
wedlis-ik, tenniḍ-d belli
terniḍ-d kra ilugan n tira i tezwawt.
Tenniḍ-d, deg umedya, deg aydeg ad naru
“mi ara” yebḍa tifxir
ad t-naru yeddukel “Mara”. Wissen ma d ayen yelhan yal yiwen ad yettaru tazwawt
akken i s-yehwa?
Zimu: Tidett kan ur ilaq ara yal win ara yekkren ad
yaru ad d-yesnulfu ilugan-ines. Aladɣa tura
imi tt-sɣrayen
akka di lakul. Ɛmeṛ Mezdad twalaḍ netta d “tt” i yugi ad yaru am
wakken t-nettaru akka tura s sin isekkilen “t”. D acu mači d ahuddu i bɣiɣ ad huddeɣ ayen yettwabnan. Teẓriḍ win
yettarun isɛa assaɣen lqayen aked tutlayt-is. Tira ilaq ad ticbiḥ, ad
tifsus i leqraya. Mači weḥdi kan i bɣiɣ ad aruɣ mi ara - mara. Lliɣ nek u
llan imedukkal nniḍen yettarun daɣen. D
lawan i wakken wid ixeddmen tasnilsit, d wid d-yesnulfuyen ilugan n tira, ad
ffken awal i wid yessexdamen tameslayt akken ad nemcawaṛ ad nesɛeddi kra n tlufa. Ula d tafṛansist s
yagi i tɛedda.
Muqel kan tura ssexdamen “apostrophe” imedyaten : lorsqu’on, jusqu’à …. Ma d
nekkni di tmaziɣt ilaq ad
naru mi ara, i akken … atg. Ttwasbedden-d kra ilugan n tira i wakken ad
nemsefham amek ara naru tamaziɣt si Rrif
alamma d Siwa si Tigzirt alamma d itargiyen n Niger … D acu Amezruy n
tutlayin ad d-yeqqar belli d tutlayt deg-i tella aṭas n tira
d uxeddim ara d-yefflen ɣef tiyaḍ. Muqlet
kan tura di Lmaṛuk llan wid yessawalen ad naru s tifinaɣ, di Tɣerdayt
ttarun s isekkilen n taɛṛabt …
Itargiyen ar ass-a s tifinaɣ u
mači am winna n Maṛuk. Ihi nekkni ad Neqqim d imaziɣen d
tidett d ayetmaten-nneɣ akk ama
di Rif neɣ di Tɣerdayt d acu, tura, aqlaɣ akken
kan d-nteffeɣ ar ddunit
s tutlayt-nneɣ, ilaq-aɣ ad naru akken ad aɣ-ɣren wid ukud nettidir. Twalaḍ liḥala amek
tella, tamaziɣt tegguma
ad taf wid ara tt-yeɣren am
nettat am tutlayin nniḍen, ilaq-aɣ ad
nexdem akk ayen nezmer i wakken ad tt-ifsus ad tt-refden medden ad tt-slemden i
warraw-nsen. Ma yella imeslayen-agi n tmaziɣt
taqurant ssaɛaṛen tira
ilaq ad nessenɣes
deg-sen, ma yella tira i nettaru ẓẓayet ilaq
ad tt-nessifses … ma yella nettaru kan ɣef wayen
ur neɛni yara medden ilaq ad naru ɣef wayen iceɣben
aqbayli n wass-a aladɣa wid meẓẓiyen imi
d nutni i d azekka, d nutni i d immal !! Mači d ddewla mačči d
adabu neɣ d
ipartiyen ara d-yesukksen tamaziɣt ɣef yiri n cfeṛ deg-i tt-id-nufa, d keč, d
nek d tagi, d wihin, …d nekkni. Ad tt-neqqar, ad tt-nettaru, ad nettaḍṣa yes, ad
nefṛeḥ yes … ad nettargu yes … Ma yella alamma telliḍ
“militant” i tmaziɣt ara teɣreḍ ungal neɣ tullist
ur s-d-iqqim wara i tmaziɣt.
Tameslayt ssexdamen warraw-is ur tettmettat ara. Ma yella tettaruḍ, tcennuḍ neɣ tessefruyeḍ ur k-id-yefhim ara d acu teqqareḍ ula d lǧaṛ-ik
aqla-k am win iceṭṭḥen i uderɣal, mači d win i d abrid. Muḥend Wameṛ Usalem,
ad t-idekkeṛ Ṛebbi s lxiṛ, asmi ɣ-yesɣaray di Ḥesanawa, yenna-yaɣ-id : «
ma yella kra was tebɣiḍ ad tezreḍ ma ayen
turiḍ d taqbaylit, ɣer-as-t-id
i yemma-k ma ur t-tefhim ara, ḥṣu-k-id belli aqla-k ad
tesserwateḍ beṛṛa n wennar, ayen akk txeddmeḍ i waḍu ».
Acimi ur tettafeḍ ara aqbayli ara k-yinin ur fhimeɣ ara acu
d-yenna Muḥya di tceqqufin-ines neɣ deg
isefra-ines !? Ihi d wagi i d abrid i kra n wid yebɣan ad arun neɣ ad
ssefrun.
Tamurt.info: D acu i
d-ttheyyiḍ ar zdat?
Sliɣ d abrid
ad d-tessufɣeḍ aḍebsi?
Zimu: D tidett yella uḍebsi wis ṛebɛa semmaɣ-as
“Sekksu n Xalti Malḥa” llant deg-s 13 n tezlatin. Nemsefham nek d Izem Pro ad d-yeffeɣ di tubeṛ-agi iɛeddan
ha-t-an mazal, ur ẓriɣ ara
anida teḥṣel mur d-iffiɣ ara akka
di lawan.
Tanemmirt
Numéro 53 Septembre 2011
Albert Camus, Abeṛrani (l’étranger) traduit en kabyle par Ait-Kaci
Mohamed (Inédit)
dans notre rubrique téléchargement.
Numéro 53 Septembre 2011
Sin isefra sɣur
Si-Mḥend Ulḥusin Sahnuni,
tukkist seg
« AMESLAY INNA BABA » (Isefra, tanfusin, anziyen ) 5 wamudden id
–yeffɣen aseggas-a 2011
199.
Taqbaylit n zik-nni
Taqbaylit n zik-nni,
Ɣur kra b werbaɛ tenɣes.
llaq-aɣ a ţ-nesnerni,
S lehdur ijdidan a-s-nebges.
Ameslay aberrani,
A
nsaw nnif a-t-nekkes
Mi
t- nbeddel, a nethenni,
Taklamt nney a tefres.
Meɛna ɣef
yemyaren am nekwni,
Ahfad n wejdid a-ɣ-yeɛkes.
Ula d tuɣac
neţɣenni,
D tidak n jida g Unes.
Ma necdeḥ s dani dani,
Deg idmaren i neţagges.
Awi-d kan a-ɣ-d-yini
Weḥbib, mara ɣ-d-iḥesses:
"Ad awen yeɛfu Rebbi,
Yeεfu i lwaldin ines."
Asefru
nneɣ am yini,
Yeqqden aṭas ɣer times.
Ma yerreẓ ur yeţefruri,
Iţcelliḥ mebḥal adles.
Azebg aqdim n at Yani
D azayan yerna ineḥḥes.
Assa ṛqiq am tinelli,
D amelḥan, yerna tefses.
-- A seɣɣar ɣas ɛewdet
lebni,
Nekkni a nruḥ a neṭṭes.
Mi d- nekker a nwet lḥenni,
A-d-naf
axxam iqewwes.
A Ṛebbi Keč d amɛenni,
Si lxir-ik ur neţţayes.
32. Uccen d weqjun
Uccen di ccetwa yenter,
Yeɛya
deg wmenḍer,
Di lɣar-is isud leflas.
Izdem s axxam izimer,
Yebɣ a-t-id-yakwer,
Yufa-n aqjun d aεessas.
« Sslam fella-k a bu tnafer,
Usiɣ-d a-nehder,
Wissen a-d-naf ddwa i lexsas.
-Tusiḍ-d a mmi-s g geɣzer,
Leɛql-ik yexser,
Laz n wemcum d amessas.
Yya-d tura a nefḍer,
Sinna a nqesse.r,
Rray aseɛdi a-d-yas."
Aqjun cwiṭ kan iwexxer,
Uccen almi yeqbeṛ,
Imceḥ
aqedduh d ṭtas.
« Tura mi terwiḍ a-nzer,
A Mḥend ccater,
Nnbi nneɣ a-nselli fell-as.
Yya utub berka-k cceṛ,
Qim da di leqser,
Ad-tefreḍ lqut kul ass.
Deg wass neggan ar lɛaser,
Deg iḍ a nesher,
Temnɛeḍ
i lexsas d rrṣas.
-Leɛql-ik a gma meqqwer,
Awal-ik d sskweṛ,
Mennaɣ a t- ttfeɣ d Usas.
Ssura-k am lɛember,
Tɛaceḍ di liser,
Mebla lxuf, mebla lehwas.
Siwa di temgert later,
Yufeg-as akw ccɛer,
Izzi-yas-d am umeqyas.
-Win, seg umrar n luber,
Icudden s zzwer,
Sidi yuggad ɣef tarwa-s.
-Qim di ddel a lemterter,
Ma lluẓeɣ d lḥer,
Xir ma rwiɣ nek d axemmas.
Si-Mḥend Ulḥusin Sahnuni
Ad
d-nuɣal ɣer tedlisin-a seg uṭunen i d-iteddun.
Adresse
de messagerie électronique :
Adresses Web:
tanemmirt, i kra iẓuren ayamun, cyber-tasγunt
n tsekla tamaziɣt, ar tufat !
@Copyright ayamun 2000
Dernière révision : dimanche 18 septembre 2011