Ayamun cyber-tasàunt n tsekla n Tmaziàt ayamun cyber-revue de littérature
berbère Numéro 16
Novembre 2003 35 pages |
Retour
au titre
Sommaire:
1°) Le texte en prose:
D tagerfa i ɣ-ţ-igan, sɛur
Ɛ.Mezdad
2°) La conférence:
AMEZGUN, sɣur Mohand At-Ighil 3°) Le poème: Imaziɣen, sɣur Ferhat Mhenni 4°) Adresse de messagerie
électronique |
Retour en haut
Numéro 16
Novembre 2003
D TAGERFA I
Ɣ-Ţ-IGAN
(ukkis seg wedlis Tuɣalin d tulluzin nniḍen, ayamun2003)
_ Ihi, uggaɣ ur teẓriḍ ara acimi, seg wasmi tebda ddunit, Nutni zwaren-aɣ
ɣer tmussni, zgan asurif ɣer zdat, nekkni asurif ɣer deffir ? Nek nniɣ-as : _ Ur ak-ţzuxxuɣ ara aql-i bateɣ, a Dda-Muḥ, wissen, ma d ssebba tella
tella. _ Amek, ur teẓriḍ ara daɣen acimi berriket tgerfa ? Dɣa, yebda la yi-d-yesseftuy acimi akka i ɣ-yuɣal ddkir s aɛrur, xerben-aɣ
lexyuḍ, neggumma ad nezdi aqerru, yezga fell-aɣ uzaylal, armi i ɣ-zwaren ɣer
tal tama n tmussni. Kra yeḍran yid-neɣ armi tella ssebba : yak d tagerfa i ɣ-ţ-igan
! Tuɣal dayen d tannumi, kra n tikkelt
ara d-nemlil, ad d-yaf ɣef wacu ara d-igerrez inan. Mi ara yeɣli deg
umeslay, ulac win ara t-id-yeṭtfen, win yellan zdat-s i yas-d-yeggran d
asefled. Yebda yeţţawi-d awal winna ifazen ɣur-s, ɣef teqsiṭ n tgerfa akked
leQbayel d iRumyen. Tamacahuţ-a, kemseɣ-ţ awal awal, yak ahat nnig 100 iberdan nek selleɣ-as,
acu, iwakken ur as-tedduɣ ara di nnmara, ilaq ad rreɣ iman-iw amzun ass-a kan
ara ţ-id-yawi : yak tura Dda-Muḥ, texreb ṭtbiɛa-as acemma kan akka ad yennuɣni.
Ussan i s-d-yeggran, lxiq yegget
fell-as, degmi limer ad yaf Dda-Muḥ, inan i d-yeţţawi, ad as-tiniḍ d axiḍi i
ten-yeţxiḍi. Tal tikkelt irennu-yasen kra neɣ itekkes deg-sen : awal,
tawinest, imesli neɣ araqi (*), ha ad ɣlin ha ad rnun. Daɣ taqsiṭ-a, mačči
akken i ţ-id-yeţţawi ass-a ara ţ-id-yawi ass nniḍen. Tideţ yellan, ameslay n
Dda-Muḥ lhejna yid-s tezga. Abrid-a, tilkin i d-tezreɛ fell-aɣ tgerfa, _ Ihi, a mmi, tamsalt-a gar-aɣ yid-sen, mačči n
wass-a _ Yak, a Dda-Muḥ, ɣileɣ tennumeḍ teqqareḍ : ulac aṭtan
_ Win ibubben daɛwessu _ Ɣef wakka
ţwaliɣ, iwakken ad tekkes fell-aɣ, ilaq imdanen ad cemṛen i iɣallen-nsen, win
ixeddmen drus ad yexdem aṭas, win yeţserriḥen i ufus-is ilaq ad t-yeṭtef cwiṭ,
ad afen lufa, ad yekkes laẓ, ad tekkes fell-aɣ lihana. _ Aha ihi ! Ayen yakk i k-in-mmeslayeɣ, uggaɣ i waḍu,
a yiwen umeɣbun ! Neɣ amar Nniqal ad as-ssusmeɣ, ad rreɣ iman-iw llzeɣ, maca amzun inǧeɛ-iyi-d kra. Tewnef(*) tamcumt tebɣa ad tsell i wayen ara d-yesnulfu
daɣen abrid-a. Ilaq ad nejbed ameslay alamma idegger tilisa, ulac aɣilif ma
yennuɣna kra ass-a, nniɣ-as : _ Wellah ar s nniyya-w, a Dda-Muḥ, d aya Imeslayen-iw ẓriɣ anida ara awḍen, ad t-wten di
rrqiq amzun d anzel ɣef wayug. Imir taɣect-is yellan ters, tebda teţţali d
asawen : _ Uggaɣ tebɣiḍ ad tawiḍ ddnub-iw, amɣar aciban teǧǧiḍ-t
yebbeḥbeḥ meskin di rrayaɛ ! Ayen yakk i k-in-qqareɣ ata-n _ Jmaɛ-liman, a Dda-Muḥ, ar d ayen i yellan deg wul ara k-in-qqareɣ. A ur
awḍeɣ, ma d nek ara yettahin fell-ak. Takewt nekkaw, ilaq ad nesfezwi ad nḍegger
akkin azaylal, mi ncemmeṛ i iɣallen ad aɣ-d-yuɣal wul ɣef uxeddim, am nekkni
am yemdan-a tḥemmel tgerfa ! _ Ihi, ad ak-in-rnuɣ awal neɣ sin, yerna i-mi i k-ḥemmleɣ, xdem neɣ qim,
sfulleḥ neɣ qim, smir tidi-k akken i k-yehwa, err aglim-ik ad yuɣal d
ayeddid, ur teţţekkes ara daɛwessu alamma tekkes ssebba yentellen, tinna i
ţ-id-yesseɣlin fell-aɣ. D wa
i d ixef-is, ulac abrid nniḍen. _ I keč, a
Dda-Muḥ, ssebba yentellen amek i ţ-twalaḍ, meqqar ma tezmer ad tekkes neɣ
nndeh. _ Twalaḍ, ay uccen, tuɣal tgersa s aḍref, keč tuɣaleḍ-d
ɣer webrid ! Ziɣ ma mmeslayeɣ-k tuklaleḍ, werɛad i k-yeffiɣ wul ɣef tmussni,
ad d-iniɣ ahat yelha ma mliɣ-ak kra. Yerna ayen ara k-iniɣ, ad t-tafeḍ yečč Nekk, tewnef tuza-yi, degmi _ Acu i k-yuɣen ass-a, a Dda-Muḥ, si melmi akka
yella limin gar-aneɣ ? _ Nniɣ-ak ad cerḍeɣ fell-ak taɣawsa : ad iyi-teggaleḍ,
ma tesserseḍ ayen ara k-in-iniɣ deg uǧirnan, ɣur-k anida i d-iteddu yisem-iw. _ Acuɣer akka, a Dda-Muḥ ? Aɛni d lɛib ma yedda-d yisem-ik deg uǧirnan ?
Ziɣ d tideţ kunwi s yemɣaren, kra yellan d amaynut, ɣur-wen d lɛib ! Ur yeţţunefk
ara ! _ Mačči d lɛib, maca At-Lbaḍna, Lqum-n-tteǧǧal, wid yakk izedɣen igenni d
ddew-tmurt, ugin win yemmalen lbaḍna i uwerdan. _ Amek ? Nek tsemmaḍ-i d awerdan, yak icerk-aɣ
wakal, cerken-aɣ idammen. Aɛni teţţuḍ keč d jeddi temyekkem-d, temqarabem
akken ilaq ! Cfiɣ-d am wass-a
asmi i yi-d-teţţawiḍ ɛirquc. Wah, a
Dda-Muḥ da tḥuzaḍ-iyi-d ! _ Ḥaca ḥaca, a yir-qerru, mačči d keč i yeţţusemman d awerdan, ɣur-i
iwerdanen d widak nniḍen, widak-nni yakk yeqqaren iǧirnanen ; yal wa acu d
lǧens-is, wa d aRumi, wa d anGlizi, wa d aṬerki, ahat ma yebɣa Ṛebbi ula d
iCinwaten llan gar-asen. Acimi akka ara sen-mleɣ lbaḍna yerna ad yeddu
yisem-iw ! Awal ad ak-t-in-alseɣ : la k-qqareɣ, Ssadaţ-imeɛzuzen imezga yid-neɣ,
At-Igenni d tmurt, ur ḥemmlen ara win yeţcemmiṛen i Lbaḍna. Keč ma yehwa-yak
ad terzeḍ taɛekkazt-nsen, erẓ-iţ, ma d nek fiḥel ma tegliḍ yiss-i ! Ihi,
isem-iw, ilaq ad iyi-teggaleḍ ma yeffeɣ-d, ama deg uǧirnan ama deg tiliẓri,
ama deg wanida nniḍen. Neɣ ma tugiḍ ad iyi-teggaleḍ, nek meqqar ad ssusmeɣ ;
acu ar i-yawin anida ur ilaq nek ur i-terra tmara ? Acimi akka ara d-agmeɣ
lhem i iman-iw, nek iles-iw zemreɣ-as. Tura ad geɣ aleggam i yimi-iw ! Aḥeq iɣsan n at
laxert, dɣa ma rniɣ-ak-d awal. _ Aḥeq Ssadaţ-Imeɛzuzen, At-Igenni d Tmurt, ma
yedda-d yisem-ik anida _ Tura mi teggulleḍ, aẓ-d ɣur-i, efk-iyi-d tameẓzuɣt
kra yellan ad as-tesleḍ. Aqadum-is, imir Dda-Muḥ iqdef-iyi, s tideţ-is i yeţmeslay, s
nniyya-s mačči d aqesser, mačči d urar ayen i-wumi i d-yestufa. Tewnef
tuza-iyi, tenneɣl-d fell-i allarmi celɛeɣ dayen s waṭas ! Kniɣ ɣur-s, acu ara d-yessuffeɣ daɣen ass-a. Yak ula
d nek qqureɣ, uɣaleɣ d ablaḍ, ṭtfeɣ aɣesmar-iw, idmaren-iw, ulac asnuffes,
aql-aɣ taqerrut ɣer tqerrut amzun ad nembaraz, amzun ma tella kra n tekti
meqqar fiḥel ma tenser. D ṭtmaɛ yewwi-iyi, ahat yiwen wass, ma nezmer ɣas Ɣas ẓriɣ ayen ara d-yini Dda-Muḥ, mačči d ayen ara
yeldin tiwwura igenwan, neɣ tid yeţţawin ɣer tmura anida tudert mačči d awal D awezɣi, Aha°, Dda-Muḥ Lḥasun, Dda-Muḥ Maca akken tebɣu tili tmussni-ines, ahat tezmer ad aɣ-tesfeḍ
cwiṭ i wallen yesmunddel uɣemɣum i d-iɣellin. Ihi kniɣ ɣur-s, fkiɣ-as tameẓzuɣt,
qqureɣ, ibedd wezwu deg _ Ad tfakk daɛwessu, asmi ara s-irad Ṛebbi-ameɛzuz,
ad as-yeg tilisa wucbiḥ Ugellid-Ameqqran. Melmi ara s-irad ? Aql-ak tḥareḍ, a win yezgan d aqlileḥ ! Ad as-irad, asmi
ara rren aḍar, ad ten-id-tuɣal nniyya n wat zik, ad ggten medden wid yellan d
igellilen, ass-nni ad yaweḍ lḥedd-is, ad kfunt fell-aɣ tlufa. Ageffur ad
yekkat seţţa wussan seţţa wuḍan, aman ad d-ɣlin seg igenni yerna ad d-alin
seg uzegza. Kra yellan yumes ad yirid, kra yellan yerka, ad yuɣal zeddig. Iɣezran,
isaffen akken ma llan ad d-ḥemlen, aṭas ara iɣummen seg tɣezza d idurar ;
tugeţ n tzemrin, tugeţ n tselnin ad zzrent, isekla yakk ad d-qellɛen seg iẓuran
! Lmal agugam, wid yeţferfiren, wid yeţmuruden, wid yessurufen, akken ma llan
ad menɛen ! Ma d imdanen arraw n wergaz d tmeṭtut, amur ameqqran ad ddun yakk
deg waman : anagar urẓinen akked igellilen ara iselken ; seg lehhu lhan d
nniyya-nsen Mi yurad kra yellan, imir ad d-ters yiwet n talwit
dayen Ad d-iɣer i tgerfa ad as-yini : « Axx, a tagerfa,
tikkelt nniḍen ad am-fkeɣ lamana : tayemmust-a, d tin n yedrimen d tmussni,
ta nniḍen, d tin n telkin d ilefḍan. Tin n telkin d ilefḍan, awi-yasen-ţ i
Nutni smir-iţ fell-asen, tin n yedrimen d tmussni smir-iţ ɣef leQbayel !” Abrid-a, tagerfa ad as-taɣ awal i Ṛebbi-ameɛzuz, ad
ţ-yawi ṭtmaɛ ad ţ-id-tuɣal temlel ! Mi tessaweḍ lamana ɣer wanida tlaq,
imir-nni ad yuɣal yifer-is akken yella zik deg temlel yugar adfel, yal incew
deg-s ameččim. Dɣa leQbayel akken ma llan, anida bɣun ilin, ama d
wid yellan da ama d wid yennejlan, ama d wid izuɣar ama d wid idurar, ama d
win teẓgi ama d wid n tniri, ad fakkent fell-asen telkin, tidderɣelt d lihana
deg wallaɣ neɣ deg ugerbuz : ad fakken fell-asen laẓ d ilefḍan itezzin i yiri
d timmaḍ iseggasen aya. Ad neṛwu. Ad nissin tilelli. Ad nemlil lehna. Ad nili akken nebɣa ! Imir-nni, tagerfa ad tuɣal d tamellalt am uyefki, ad taɣ amekkan gar-aneɣ,
ulac win ara ţ-yatraren ! Ddunit ad teddu akken ilaq, yal wa deg tesga-s,
ulac win ara yilin nnig wayeḍ ama deg icettiḍen ama deg wučči, neɣ deg wafud,
ad nili yakk nemsawa, wa ur iḥeqqer wa, wa ur yeţţasem deg wayeḍ. Amgirred mi
ara d-yeɣli gar-aneɣ, s tizeṭ kan ara t-nferru, ad yuɣal am tissent ara
nezzuzer i seksu ! Ass-nni dɣa, mi tessaweḍ tgerfa lamana anida tlaq, dayen ad tfakk fell-aɣ
daɛwessu ! Daɛwessu ad tuɣal d yir aktay ara d-nesmektay, ur tessebleɛ tatut,
ara yentun deg unecfu ; yak agdud ur nceffu yeţţales i tlufa, iɣelli anida ur
ilaq, annect yebɣu yekk-it daɛwessu ad d-tesniger ɣur-s ! Ad aɣ-yemneɛ Ṛebbi
di meţţu ! Kra akka i d-yemmeslay Dda-Muḥ, udem-is ur t-teǧǧa taɣert, ad as-tiniḍ mačči
d ayla-ines, yeţţazgag irennu, lecfaṛ d icenfiren la ţţuraren urar usirem : yumen
s wacu akka yakk i d-yeqqar, yiwen wass ad yeḍru, ass-nni ad d-yakk nesbur
talaba-s. Kra akka i
d-yemmeslay, neţţa yeggar-d iman-is : yeqqar nekkni, Giɣ aleggam i wezmumeg, nniɣ-as : _ Ihi, nekkni s wi, wissen amek ara teḍru yid-neɣ,
ma ad as-neḥḍer neɣ nndeh, lǧennet ad nteddu fell-as, nekkni nedder ! _ I-mi akka i s-yehwa, dɣa ad nsit meqqar akken ilaq,
rniɣ-as : _ Ihi, a Dda-Muḥ, ɣef wakka i ţ-id-tewwiḍ, Nutni ad
aɣen tasga-nneɣ, ad mmirent fell-asen telkin d lihana ! _ Dɣa yezmumeg-d cwiṭ, am win i wumi yewweḍ lferḥ ɣer
tgerjumt. _ Ad uɣalen akka nella nekkni. Aql-i tura d nek, i ikecmen deg yinan, yerna aseɣzen-iw
d win-is _ Yak talsa yiwet, Nek ţmeslayeɣ ma d awal-iw uggaɣ
izgel-it, neɣ mi s-yekcem deg umeẓzuɣ ad as-d-yeffeɣ seg wayeḍ. Neţţa
yeţhuzzu aqerru-s, d ini ibbuben icubaɣ, acenfir n wadda yennejbad-d ɣer
zdat, ata-n irwel-d i winna ufella, awal-iw ɣur-s am uriḍ di llyali.
Yessikkid-d ɣur-i, timmi tekres, lecfaṛ medlen s wezgen, reṣsan deg ugemmaḍ,
yeţhuzzu aqerru-s, amzun yeqqar : « Amdan-a ziɣ ulac deg-s maḍi, ziɣ
d nniyya-nni yessegririben i t-iɛemren, mmeslay neɣ qim Dadda-k Muḥ ur teţruẓuḍ
ara fell-as kawkaw ! Mačči Ur tdum ara tsusmi gar-aneɣ. Yesbedd aqerru, ifukk fell-as ahuzzu, yenna : _ Awwah ay aggaw, uggaɣ teccḍeḍ deg wawal, nniɣ-ak
akka ara teḍru, ɣur-k acu i d-trennuḍ fell-i : nniɣ-ak, ulac win i wumi buddeɣ
ayen n dir, nek aman-iw la ḥemmun ! Akka i k-d nniɣ ara teḍru, ass-nni
tagerfa ad as-taɣ awal i Ṛebbi-ameɛzuz, abrid-a ad ţ-yawi ṭtmaɛ ! D wa i d leɛqel
d lmeɛqul. Nekkni, ass-nni, ad aɣ-d-ggrin wussan, ma d Nutni, a mmi ɛziz,
anida i sen-yehwa rren, tilkin ad tent-bibben, Ass-a, Sliman meskin ad yeffeẓ urrif, ula di laxert ! Yules-d i wayen i d-yeqqar, ziɣ _ Ssebba n tlufa deg nezzer ass-a, d tagerfa i ɣ-ţ-ixedmen
: deg umur deg ad d-tesmir fell-aɣ tayemmust-nni n yedrimen d tmussni, tesmar-d
fell-aɣ tinna n telkin d ilefḍan, wissen ma d aɛemmed i tɛemmed neɣ d ayen
nniḍen : dɣa Ṛebbi-Ameɛzuz imsex-iţ, yesbubb-as yir lfal, ma d nekkni nedda-ţ
fell-as, anida i ţ-nufa ad ţ-nesqaqi. Tura drus i ɣ-d-yeggran ad gerrzent
fell-as temsal, ad ţ-id-tuɣal temlel, ad tuɣal am zik d abcir ara d-igellun s
lferḥ, ad d-yuɣal rrbeḥ tamurt. Ma d Nutni, ad ţ-ččen akken ilaq : tayemmust
n telkin d ilefḍan, ad d-temmir fell-asen. Ayen yuran yura, ulac tarewla zdat
Ṛebbi ! Aţţa-n teqbaylit-iw, wa yefreḥ wa yeqreḥ, akka i d ddunit, ayen nniḍen
yakk d akellex !” Tameẓla
taqburt, ɣur-s ilugan, d iberdan anida ssuffuɣen. Deg ilugan-is, Dda-Muḥ Ɣur-sen, win i k-id-yesfunzren sfunzer-it-id ula d
keč, win i k-isderɣlen tiṭ-is ilaq ad d-temmir tiṭ-is. Tiṭ s tiṭ, tameggreṭ s
tmeggreṭ. Llant kra n tɣawsiwin, ɣas Dɣa tamsalt n usemmeḥ, alamma s feddu. S feddu i tzemreḍ ad d-tessiseḍ asemmeḥ, akken ad
d-tuɣal talwit. Aqerru ad d-yefdu wayeḍ. Dɣa, ass am wass-a agdud ad d-yefdu
wayeḍ : iwakken ad yekkes fell-aɣ laẓ, ad kksen fell-aɣ iɣeblan, ilaq ad
d-nefdu iman-nneɣ s wegdud nniḍen winna yennulen lehna, winna yeṛwan tezdeg
taneflit. Ad nembaddal tagniţ : nekkni ad nali, nutni ad adren, am tjeṛrart ɣer
wannu. Dda-Muḥ ata-n zdat-i, nek nggelwaɣ, neţţa amayeg-is mačči yergagi. Ɣas ẓriɣ, _ Ɣef wakka i d-newwi tikli, a Dda-Muḥ, aṭas aṭas
ara nerǧu. _ Kra din d timucuha i wen-d-ţţawin, kunwi s yelmeẓyen
teddrewḍem, teţţamnem-ten. D
taguni i kken-sganen. Nek la k-qqareɣ, tawant-nsen akked laẓ-nneɣ drus i
sen-d-yeggran ! Yak akken i ddukkulen : nekkni ad nerwu, nutni ad llaẓen. D tagerfa i ɣ-ţ-ixedmen, Ṛebbi imsex-iţ, asmi ara terr
aḍar, ad tfakk ccedda, fell-as fell-aɣ. D aya D tideţ Dda-Muḥ, Aṭtiwen nɣan-iyi, seg naddam i d-yeɣlin fell-i,
lecfaṛ dayen ugaren aldun, zzreɣ di tnafa. Ddiɣ d Morphee ɣef yiman-iw. Deg tedla n yiḍes selleɣ-as yeţreṣsi deg imeslayen :
« D tagerfa i ɣ-ţ-ixedmen ! Tfuḥant ! Imsex-iţ Ṛebbi yeḍla-yas abbux, Dda-Muḥ mačči akka i d isem-is n tideţ, yak ggulleɣ-as! |
Numéro 16
Novembre 2003
I- TALLUNT USAYES[1] 1) Tallit n teglest[2] 2) Tallit talemmast 3) Tallit gar lqern XVII d XX 4) Anadi amiran II- TAMESLAYT USAYES 1) Tanmugit[3] 2) Turart yimdewlen 3) Timegriwt ɣer usayes Taẓuri tamezgunt tebna ɣef sin yeḥricen : Aḥric
amezwaru yeɛna asayes, yess i
d-yettbin wazal yuɣ wallal deg tceqquft; aḥric wis-sin d win i wumi semman ddunit tilawt, azal-is yettbin-d, s
tira d turart d usali n tira, zdaxel usayes. Ɣas ulamma, taẓuri tamezgunt d yiwet deg tẓuriyin
timezwura i yessen wemdan, maca ilugan d wallalen i s-ilaqen akken ad taɣ amḍiq
d taẓuri temmed, tekseb-iten deg useggas 1887, sɣur André Antoine. TALLUNT USAYES
1- Tallit n teglest Amezgun agriki, yennul azal i tikkelt tamezwarut deg
yisefrag yettwaheyyan i tẓallit. Turart n tceqquft tettili-d deg berra.
Imferǧen ttaɣen amḍiq i tɣimit ɣef yidis n tewrirt, ttqabalen-d asayes i
d-yettwaheyyan ɣer tama tamaddayt n tewrirt. Ɣer deffir usayes, bennun-d yiwet tɣalaṭ i d-yettbaddiden am tedlegt[4]. Ɣer lqern 55 send sidna Ɛisa, di Rome, Pompei
yebna-d axxam amezwaru i umezgun. Ma yella turart n tceqquft deg umezgun
agriki tettili di berra, deg umezgun aṭelyani, am yimferǧen am turat n
tceqquft ttilin deg tzeqqa tedduri. 2- Tallit talemmast Deg tallit talemmast, turart n tceqquft umezgun tuɣ
amur meqqer zdaxel leǧwamaɛ n iyahuden. Seg useggas ɣer wayeḍ, bennu n wexxam
umezgun yuɣal-d i yiṭelyaniyen. Ffin-d tikti
seg leqdic i d-gan wid i ten-yezwaren. Deg tallit-a i yuɣ wexxam umezgun,
udem d amaynut. Anza[5] ɣef
waya yeggra-d ar ass-a, d axxam umezgun Olympe
i d-yessuli Polladio di temdint Vicence. 3- Tallit yezgan gar lqern 17
ar lqern XX Deg ukud-a, kra win iran ad yebnu axxam umezgun, ad yeḍfer
aqdac n yimasdagen[6] iṭelyaniyen. Seg useggas
1911 ar 1913, Auguste Perret,
yebna-d i tikkelt tamezwarut axxam umezgun s ubiṭun. Rrbeḥ sway i d-yegla
lebni-a i umezgun, d win, axxam umezgun ur yuḥwaǧ ara ad yesget deg lɛersat i
d-izeggen gar usayes d yimferǧen. 4- Anadi amiran Anadi deg umezgun deg tallit tamirant itezzi ɣef wamek ara d-tesiǧhed atwilleh
yimferǧen ɣer tceqquft umezgun. Aya iga-d aṭas umaynut deg yidis atikni i tẓuri
tamezgunt. Tikkwal d imdewlen i d-yettsubbun ɣer yimferǧen, tikkwal d
imferǧen i d-izeggen sufella webraḥ n turart, neɣ ad t-id-gren deg tlemmast,
tikkwal abraḥ n usayes itezzi am tmeqyast fell-as ttwaheyyant tedligin n
tceqquft. TAMESLAYT USAYES 1- Tanmugit Tira tamezwarut irefden isem d tanmugit, d tamedyazt i
d-yura Aristote. Taẓuri n tira
tamezgunt tefukti ddaw tawsit: Anecraḥ, takesna[7], tamedyazt tanmugit,
tamedyazt ucekker atg… Ɣas akken talɣa tanmugit tebḍa ɣef waṭas
tewsiyin[8], maca d tirni-nnsent sendent
ɣer yilugan n tsekla[9] tamezgunt. Ma d tanmugit tamirant terẓa azaglu i yefkan acḥal-aya
azal deg tira i tewsit. Aya yellan segmi i d-ddehmen ɣer wannar umezgun
imarayen am Kleist, Jarry, Pirandello d Artaud. D nutni i d-yefkan udem d
amaynut i tsekla tamezgunt. Seg yimar, tira tamezgunt tebḍa ɣef sin yeḥricen. Aḥric
amezwaru d win isenden ɣer umennuɣ, deg-s dɣa i d-tufrar tira n Bertǧl Brecht; aḥric wis-sin d win
yugin asfari anmugi (progression dramatique), tasekla-ya tger azeṭṭa n
tira ɣef tedyant tazulalt[10]. 2- Turart yimdewlen
Seg turart n umezgun i d-yuɣen tara seg usentel[11] aṭelyani Comedia
dell’arte ar turart deg umezgun afransi, turart yimdewlen deg tallit tatrart
tettnadi amek ara d-terr imferreǧ ad iḥulfu s usentel n tceqquft am wakken
yettwali deg-s, d tilawt, maççi d turart i t-id-yetturar zdat-s yimdewwel. Ɣer lqern XX, Stanislavski yesnulfa-d
talɣa d tamaynut i turart yimdewlen. Ladɣa, ar wass-a teqqim d lsas ṭṭafaren
tugett lakulat iselmaden amezgun. Timsirin n Stanislavski, swillihent imdewwel ad isilleɣ iman-is, ula deg
uxemmem, ɣer wemdan ara d-yurar sufella webraḥ n usayes. 3- Timegriwt ɣer usayes Seg Aristote ar wakud amiran,
amezgun yelḥa amecwar ɣezzif, akken ass-a a nwali lecɣal yeɛnan tiririn n
tceqquft sufella usayes beddlen aṭas. Asmi yezri wezgen deg lqern XIX, Richard
Wargner d André Antoine sbedden-d
ilugan i yefkan azal i tmegriwt ɣer usayes armi tuɣal d tawuri[12] temmed
deg weqdac ɣef umezgun. Tuɣal d nettat i d ticcert ilaqen akken adris anmugi
a d-yettwasenser seg tektabt, ad yekseb tarwiḥt d tudert sufella webraḥ usayes.
D timegriwt n tira n tceqquft ɣer usayes i d-ittgen azday gar waṭas wallalen
d tẓuriyin (talaba, tadlegt, tamuzigt, tafat…) Ɣas aṭas tẓuriyin i d-izeddin afud akken ad tali tceqquft, maca tal ta
deg-sen, ilaq ad tanez i yilugan n umezgun, maççi d amezgun ara yanzen i
yilugan-nnsent. Mohand
At-Ighil
|
|
Numéro 16
Novembre 2003
Le Poème:
Imaziɣen Sɣur Ferhat Mhenni (Imaziɣen-Imula)
Ukkis
seg CD “I Tmurt n Leqbayel”. Ed. Berbères, 2002 Zedɣen lemwaji n ṛrmel, Imaziɣen Yakk d idurar n waman, Imaziɣen Zedɣen times d wedfel Isem i ţɣiman ɣef igelman Zedɣen Atlas yakk d Tell I ɣef i d-ggman. Zedɣen amadaɣ tiẓgi, Imaziɣen Ɣef tɣaltin ssersen tudri, Imaziɣen Ḍsan i yal inebgi Yis-sen i ɣeḍmen tigedrin Sseḥra si lxir
tneggi Nutni ur t-ẓrin. Zedɣen tama n bessif Zedɣen terẓeg n wussan Amezuy d asif Yessemsan Lateṛ ansi i d-usan Ay iṭij n wussan uxsif A tafat-sen yensan Sɛan tiṭ ad
tsif Idisan n kra n wid yeksan. Zedɣen ccwafa n tatut, Imaziɣen Ceffun Yal wa iɛedda aḥtut D webrid i s-iwehha Amezruy win yebɣan yaru-t Zedɣen amezruy ukermus, Imaziɣen Bu tsebbaḍin ukellex, Imaziɣen I ten-rran d tarwa n lmus Mm-teẓgi yezgan tellex Win irewlen ɣef wammus Ad yeclex. D icerrig d tɣersi Izedɣen d timura Armi tiwwa N usteqsi ţţawin ɣer beṛra Win yeffɣen ur d-yusi Yeṛwa tatut n tmara Armi taggara Yesteqsi Temḍelt ɣer tara Zedɣen ismawen i sen-fkan, Imaziɣen Barbares, Mauros,
Igtulen, Numides d
Nord-Africains Ger waɛraben i ten-meṭlen Ɣas d Imaziɣen ansi kken i cettlen. Zeɣen idles tutlayin, Imaziɣen Si lemqadra n iɣerfan, Imaziɣen Am warrac am teḥdayin Lemden ɣer widak yecfan Ass-a Imaziɣen Myufan. Zedɣen tulayt i bɣan Tamaziɣt teqqim d lsas Ad qablen rrṣas Wala ad t-ǧǧen i win i ţ-yenɣan Imaziɣen ǧǧan isɣan Heddṛen s yiles afessas Yal wa d aɛessas Ɣef ddaqem-a i iminɣan. Zedɣen tirga n tdukkli, Imaziɣen Tadukkli ar tura d tirga, Imaziɣen Ɣur-sen yixen umulli 20 yebrir i d-yezga S-syin i d nebda tikli I tenguga. Zedɣen tikli s umured, Imaziɣen Teddun kan akken zemren, Imaziɣen Azekka s wecrured Tal tazwayt ar-d as-kkren Lemri-nsen mi yessared Ur teffren. Zedɣen tamurt n lehhu, Imaziɣen Yesdukkel yisem n Tmazɣa, Imaziɣen Ad nekkes ssbiɣa i tlisa I d-igan Amacahu Ɣef lbaṭel ad nnehhu afus-nneɣ werǧin yenɣa d agellid Laɣa s Tmaziɣt tugdut ad telḥu. |
Numéro 16 Novembre 2003
Adresse
de messagerie électronique :
Adresse Web:
www.ayamun.com
tanemmirt, i kra iẓuren ayamun, cyber-tasàunt
n tsekla imaziàen, ar tufat !
@Copyright ayamun 2003
Dernière révision : 19 Novembre 2003