Ayamun cyber-tasàunt n tsekla n Tmaziàt

 

ayamun

cyber-revue de littérature berbère

 Numéro 7      Juillet2001     

55  pages

 

Retour à Bienvenue

 

 

 

 

Les polices amazighes peuvent être téléchargées en cliquant ici : http://www.ifrance.com/ayamun/Fontesamazighes.zip

 

 

                                              

Sommaire

 

Retour au titre

Sommaire:           

  

1)_Le texte en prose: Aɣebbar s allen, essai de traduction de « la poudre d’intelligence » de Kateb Yacine  2ème partie

 

2)_ L’interview : Ɛmer Mezdad  interviewé  par R.ALICHE, Journal  Liberté

3_Le poème :ADLIS N WAƐLI (4), Tukkist seg ungal   Tagrest Urɣu

4)_ Adresse de messagerie électronique

6)_ La cyberlibrairie

 

Retour en haut

Numéro   14    Juillet 2001     

                                                                              

 LE TEXTE EN PROSE :     

 

Aɣebbar s allen

essai de traduction de « la poudre d'intelligence » de Kateb Yacine

 (amudd wis-sin)

 

 

 

                                 ASHURRU ILUL-D SEG USARAG.

AD NSEL I TIƔRI UGELLID.

                                       

 

AGELLID :     Afelsef-a i-wumi-t ? Maççi d axemmem d tiẓeryin i d-yessekcamen tabzert. Acu i ɣ-ilaqen d ureɣ d iguta deg tmura-nniḍen, i-wakken agdud ad yaf iman-is daɣ iqeddacen n Ddewla.

                    Anagar Rebbi i ɣ-izemren a-ɣ-isellek. Ad iḥareb Rebbi ɣef wegdud. Ad yemneɛ Rebbi Agdud-nneɣ seg imcebblen yezgan. Ad aɣ-yemneɛ Rebbi

seg At-tmenǧert, seg imfelsafen, seg idderwicen, akked imussnawen.

 

                                          ASARAG, LMEFTI D AMENZU. (YEẒZAD AWAL):

                        Ad aɣ-yemneɛ Rebbi seg imcebblen yeggten….

 

                                          ṬTEMMAN YAKK AD FFƔEN. TARBAƐT XXMA-XMAT LA-D-TEŢŢEZZI I ČAQLALA, NEŢŢA YEZGA YEŢKEYYIF ULAC AMESLAY.

 

ABERRAH:    (ISKEN-D ČAQLALA)

                        Twalam argaz-a izdeɣ-it yeblis. Yeţciri, kra ara yeḍrun yeẓra-t. Acu kan ata-n yeqqim kan d iɣimi. La-yekkat ccira I d-yeţţawin lmut xmat-xmat, amzun d

ahendiw.

 

                                          AKKUD.

TARBAƐT TUƔAL ƔER TMEṢLḤIN, LA-JEBBDENT. TARBAƐT TUZA-D TEBƔA KRA.

 

ČAQLALA:    (YEQBER)

                        D ayen ! D ayen ! Icaḍ ! Icaḍ wexwaḍ deg yejdi.

 

ABERRAH :   Akka i ţ-id-yenna ugellid. Aɣemriw n yejdi fell-aɣ alamma nemmut. Ureɣ d yiseɣ i ugellid. Takka d yizan d amur-nneɣ….

 

TARBAƐT :   Win yebɣan ad yessider ilaq-as ad yexdem. Akka i d-yenna Rebbi deg awal-is. Akka i d-yenna Ugellid, akka i d-yenna Lmefti. Ilaq-aɣ an-nexdem i-

wakken an-neçç talqimt.

 

ČAQLALA:    Ayih, ayih ! Fehmeɣ-kken. Kunwi la-txewwḍem ijdi, nekk la-kemmzeɣ aqerru-w. Anda teţţarra tili-nnwen, anda teţţarra tidmi-inu ?

                        Kra din yeɛreq, kra din yerwi, Rebbi neţţa yemneɛ, yemneɛ daɣen ugellid d lmefti.

 

TARBAƐT :   (FELLQEN SI ZZSEF, DDAN-Ţ  ƔEF ČAQLALA)

                        La-ikeffer ! La-ikeffar ! Takeffart n tkeffarin !

 

                                          MI YERWEL AKKEN, ČAQLALA YESEMNAƐ ASEBSI-INES, ACU KAN YEǦǦA DIN TAQBUCT.

 

ABERRAḤ :   Aḥeq-Rebbi, ar d imfelsef yerna d tideţ, allaɣ-ines d uzzal maççi d uffal. Asebsi yezga ɣef yimi, taqbuct n ccrab asemmaḍ ….

 

ČAQLALA:    (SEG UDDERBUZ AKK-IN I USAYES )

                        Ay aɛraben, ccrab yella kunwi yenɣa-kken fad !

 

                                          TILLAS. TIYITA N ṬTBEL.TAFAT.

TARBAƐT, SSEKREN YAKK, la-S-ŢŢEZZIN I TEQBUCT CEṬTḤEN, la-ŢŢURUN DAƔEN :

 "La ikeffer ! la-ikeffer ! Takeffart n tkeffarin ! ".

 

                        TIYITA N ṬTBEL ƔEZZIFFEN. TILLAS.TAFAT. ČAQLALA ATA-N  DEG  WURTI, LA-YEŢŢAKER TIBEṢLIN.

 

ČAQLALA:    D takekkuct, d takekkuct tinna iweɛren, takekkuct ufelsef ! Ulac taɣdemt. Neɣ ahat yegget lḥeqq armi la-yeţţenfal. Nekk s timmad-iw, aql-i la-ţţakreɣ

tibeûlin di tebḥirt n Lmefti.

 

                                          TIYITA N ṬTBEL.

 AD D-YEKCEM LMEFTI.

 DƔA DIN I-YEŢWAṬTEF ČAQLALA, TAREWLA ULAC. TIBṢELT DEG UFUS-IS, YEŢNADI ACU AR AD D-YAF.

 

LMEFTI    :     (S UMASLEK)

                        acu i k-id-yewwi ɣer da, ay imfelsef.

 

ČAQLALA:    D tabuciṭant.... D tabuciṭant yeqwan …. Tebra-yi-d ɣer tebḥirt-ik nekk ur bɣiɣ.

 

LMEFTI    :     I tbeûlin-a acu i tent-id-iqeleen ?

 

ČAQLALA:    Ɣas akka nniɣ-ak d tabuciṭant, meɛna izad i-izaden. D aɣimriw ! d ssieqa ɣur-es lqewwa dayen kan. Limer ur ṭtiffeɣ ara di tbeûlin-a yili tegla yiss-i ….

 

LMEFTI   :      (IƔIL DAYEN  YEṬTEF IT)

                        I tbeûlin-a deg uqelmun-ik ?

 

ČAQLALA:    Ula d nekk tufiḍ-iyi-d bateɣ amek armi aqelmun-iw yeççur d tibeûlin. D ayen i yi-d-tufiḍ ţxemmimeɣ-as mi d-tewḍeḍ.

 

TILLAS. TIYITA N ṬTBEL ƔEZZIFFEN.

 ČAQLALA ITTUNEWWA, LA-YEDDELWIḤ.

TARBAƐT AGEMMAḌ TQURREƐ-IT-ID.

 

ČAQLALA:    Atan wegdud la-yesqirdiḥ, la-yeţkellix, anef i ikewwacen n Lmefti ……

 

                        (YEBDA  TAẒALLIT)

 

                        A Rebbi ameɛzuz deg leɛnaya-k ma ur iyi-tsurfeḍ, ma ţţreɣ-k-in deg wezrug armi ur k-in-ufiɣ ara di lǧameɛ.

 

              MI D-YENNA IMESLAYEN-A, YIWEN N TTAǦER YERWAN YEKNA-D SI LMAC-IS.

ČAQLALA AMZUN KRA UR YELLI, LA-YEŢKEMMIL    TAZALLIT-IS,  ACU YERNA-YAS CWIṬ N ZZHIR SEGMI I S- IFAQ I TTAǦER.

 

ČAQLALA :   A Rebbi, tlata tikkal !   

                       A Rebbi, tlata tikkal !                                                       A Rebbi, tlata tikkal !

 

TTAǦER  :     (YEKNA-D)

                     Acu-t ukeffriw-a ?

                       Ah, ziɣ ula d nekk d nniyya. D winna yeţusemman d imfelsef, adderwic-nni, bu-eeryan.

 

ČAQLALA:    A Rebbi, tlata tikkal ! Ḥess-iyi-id  a Rebbi tlata tikkal ! Tesliḍ-iyi-d neɣ nndah ?

                       Ḥwaǧeɣ 100 n teryalin n wureɣ.

                       Acu ara geɣ yiss-ent ?

                       Maççi d ccɣel-ik !

                       Seɣli-yi-d 100 teryalin n wureɣ, dɣa ma d tideţ keçç d Rebbi.

                      Ayen-nniḍen yexḍa-k.

 

TTAǦER :    Ur-ǧin walaɣ amdan ijehlen am wa ! La-yeţkellix ɣef Rebbi ur t-id-uɣalent wallen ! Yerna zdat wemnar-iw, nekk yebnan lǧameɛ ! Ur ilaq ara ad as-anfeɣ

ad ireggem akka einani.

 

ČAQLALA:    (YIWEN WURAR)

                        A Rebbi, tlata tikkal !

                        Seɣli-iyi-d 100 n teryalin n wureɣ, ţɣawaleɣ. 100 n teryalin n wureɣ, i-wakken ad ggten ɣur-i imeddukal. Ad fruɣ wid i yi-ţţalasen. Acu yellan di 100 n

teryalin n wureɣ, ur wwint ur rrint.

                        Seɣli-iyi-tent-id. Bɣiɣ 100 swa-swa. Ur teţzidi yiwet, ur teţxassa yiwet.

 

TTAǦER:      (YEŢŢECMUMUḤ)

                        Abrid-a dayen ad d-seɣliɣ fell-as tiggugemt  a-t-skuccbeɣ. La-yeţkellix s Rebbi, neţţa ata-n yessaɣ-as taftilt.

                        Ihi, la-yeţfurru uqerru-w, ufiɣ-d yiwet n tikti aţţa-n tebɣa ad iyi-d tenqer atabani.

 

(DƔA, TTAǦER YEKKES ATABANI, YESENSER-D TAXRIṬ YEFSI-Ţ IMIR-IMIR).

 

                                Ihi, nekkni s widak yeţjaren di Ddin, neţţawi ayla-nneɣ ɣef uqerru, yezga fell-aɣ. Ula d tiktiwin azal-nnsent meqqer maççi d kra. Amfelsef

meskin yeţɣiḍ ! Bɣiɣ ad as-tanẓeḍ i Rebbi  deg treggmeḍ, ad seḍseɣ deg k yakk tamdint, a-k-awin medden d awal.

     

                                MI D-YENNA IMESLAYEN-A, TTAǦER YEBRA I 99 N    TERYALIN N WUREƔ, YIWET-YIWET, ƔLINT-D ZDAT IḌARREN N ČAQLALA.

 NEŢŢA IḤEŢŢEB-ITENT YIWET-YIWET.

                    I TAL TARYALT ARA D-YESSEƔLI  TTAǦER AD IWEHHI I MEDDEN AMZUN D INIGAN.

 

ČAQLALA:                Tesɛa-u-tesein …. Txus yiwet !

                    Deg mi i qqaren  ulac ayen ifazen, kra din ixus-it kra di ddunit, ɣas yekka-d seg irebbi Rebbi s timmad-is. Yerna nekk ur t-ɣileɣ ara d amecḥaḥ.

Ecfu, a Rebbi ameɛzuz, ţţalaseɣ-ak yiwet n teryalt. Ɣur-i inigan.

 

TTAǦER :     (YEFFEƔ-IT LASQEL )

                    Ay imezli, a yiwen ukkafriw. Ẓriɣ ur teţţaṭtafeḍ ara deg awal.

                   

(I TERBAƐT)

 

                    Twalem, teslam ?

 

TARBAƐT:    Ur nwala ur nesla.

                    Ur aɣ-d-yewwiḍ kra.

 

TTAǦER:      (YUDER-d ƔER-WEZNIQ )

                    Ah, ay imakaren, ay imezliyen, ay ikkafriwen, ay imelluẓa ! Amek, ur teslam ara ? Yessuter i Rebbi 100 n teryalin n wureɣ ur teţzidi yiwet ur

teţxassa yiwet. Amek ur iyi-d-twalam ara mi-s d-ḍeggreɣ 99 n teryalin si teḍwiqt, yerra-tent s aqelmun ?

 

TARBAƐT:                Ur nwala, ur nesla.

                    Ur  d nekkni i tent-iferrun .

 

TTAǦER:                 D tideţ, ay ieeryanen, ay unggifen ulint telkin, ur-ǧin tumnem s wid  i tent-iferrun.

                                Ma d nekk umneɣ yiss-en. Amek, limer maççi d nutni, amek ara  s-menɛeɣ ayla-w fell-awen ay ixeddeɛen ? Wid i tent-iferrun ! Tennam-ţ-id.

Eyyaw ɣer lqaḍi. Eyyaw,eyyaw !

 

                    (IHUCC ČAQLALA)

 

                     Acu teţraǧuḍ ?

 

ČAQLALA:    Amek ara dduɣ ɣer lqaḍi s ijerbbuben-a lsiɣ. Keçç, aqenddur yerqem s wureɣ yeţţak-ak lhiba. Ma d nekk ajellab yerka. Kra yellan ad d-yuɣal fell-i.

 

                    (I MEDDEN)

                     acu twalam ?

 

TARBAƐT:    Ɣur-es lḥeqq. Ferrunt s lḥeqq ma ɛedlen wid eɛnant, xersum deg udem. Taɣdemt ma ɛedlen wid icureen.

 

TTAǦER:      Sraḥeɣ-ţ, ẓriɣ ad teddum yid-es, amek ihi, acu kan zemreɣ-awen akken ma tellam.

                    Ay Akli !

 

                    (YEFFEƔ-D WAKLI )

 

                    Awi-yi-d gma-s uqenddur-agi lsiɣ.

 

                    (I ČAQLALA )

 

                    I tura ad teddum yid-i ɣer wexxam-n-ccreɛ, neɣ nndah ?

 

ČAQLALA:                Ad edduɣ, acu kan keçç ahat ad trekkbeḍ tagmert-nni-inek tamellalt tinna ireqqmen s wureɣ ? Ma d nekk ilaq-iyi ad lḥuɣ ɣef uḍar, iṭij ass-a d

imseɛseɛ. Awahh, ur-ɛad ur neɛdil ara.

 

TTAǦER:                 Ay iblis, ur a-k-ţţaǧǧaɣ ansi ara tesnesreḍ. Aww ! Ay akli, awi-yas-d tagmert tamellalt ula d neţţa.

                    I tura, ad tedduḍ neɣ aha' ɣer lqaḍi ? 

 

ČAQLALA:    (YELSA AQEFḍAN)

                                 Xic, maççi ɣer lqaḍi. Ma tuɣal ɣer tideţ maççi d neţţa i d aqerru n ccreɛ. Tura i-mi cebbḥeɣ akken ilaq, bɣiɣ ad awḍeɣ ɣer Ugellid, ulac nnig-es

wayeḍ.

 

TTAǦER:                 Ayih, ayih, ekker ɣer ugellid. Neţţa ad ak-d-igerrez tiyita.

 

TARBAƐT:    (S CCNA )

                    ɣer ugellid ay axir !            

                    ɣer ugellid ay axir !

 

                                          TILLAS.TAFAT. 

 

AGELLID :                Ḥareɣ, ţɣawaleɣ. Ur sugutet ara awal. Win i tent-yuɣen ad d-yeţru, win i tent-ixedmen ad d-iqqir, kra din ad yefru.

 

TTAǦER:                 Ay agellid a sidi, sslam fell-ak. Tessneḍ-iyi wi-wcan aya nekk d axdim-ik. Teẓriḍ nekk d ttaǧer xeddmeɣ laẓ-iw, ur-ǧin iɣaḍ-iyi wayla-w ɣef

Tgelda, ur-ǧin iɣaḍ-iyi wayla-w ɣef yinselmen.

 

AGELLID:                 D ayen yellan. Nessen-ik. Ini-yaɣ-d acu i k-yerḥan, ur ţaggad.

 

ČAQLALA:                Ula d nekk, ay agellid, tessneḍ-iyi.

 

AGELLID :                D win i tent-yuɣen ara d-yemmeslayen. Ḥareɣ, ţɣawaleɣ. Win yebɣa ad yesugget awal, yeṭtef bu-gaṭu.

 

TTAǦER:                 Ad aɣ-yemneɛ Rebbi ! Akka kan dɣa, aṭas n tedrimt i yi-iruḥen. Acu yellan, argaz-a yuker-iyi 100 n teryalin n wureɣ. Llan aṭas inigan acu kan

ddan yakk yid-es.

 

TARBAƐT:    (D ASBECBEC)

                                Ur nwala, ur nesla.

                   

ČAQLALA:                Maççi 100, 99 kan !

 

AGELLID :               Acu i d-teqqareḍ ?

 

ČAQLALA:                99 kan. Maççi 100. 99.

 

AGELLID :               Acu i d-teqqareḍ, ay iblis ? Ur sliɣ ara.

 

ČAQLALA:                Ulac aɣilif. Ihi axsim-iw la-d-yeqqar ukreɣ-as 100 n teryalin n wureɣ. An- neqqim kan di temsalt-a. ¨Ţ-ta i d tiyersi.

 

AGELLID :                D awal igerrzen. Ifukk win i tent-yuɣen. Awal ata-n ɣur-ek a win i tent-ixedmen, ur tezzi ara deg umeslay .

 

ČAQLALA:                Ay agellid, awal-ik azal-is meqqer. Ayen ara k-d-iniɣ nekk yegze. Yeshel maḍi, axsim-iw yemxel meskin.

 

TTAǦER:                 Amek, amek ?

 

ČAQLALA:                Ih, ay ameɣbun, aɣbel isurdiyen yesdderwec-ik. Yakk la-d-teqqareḍ ukreɣ-ak 100 n teryalin n wureɣ ?

 

TTAǦER:                 Ih, tukreḍ-iyi-tent. Ay agellid a sidi, nadi-t. Ad tafeḍ idrimen-iw ɣur-es i llan ar tura.

ČAQLALA:                Fiḥel ma tnudam-iyi. D tideţ ɣur-i wannect-a i d-teqqareḍ, acu kan  txus yiwen n teryalt …..

                                Ḥess-iyi-d, a ttaǧer, tɣileḍ ddunnit-a yakk i ɣ-d-yezzin d ayla-k ? Ɣef akka i ţ-id tewwiḍ, ad d-tiniḍ aqenddur lsiɣ daɣen inek ….

 

TTAǦER:                 Inu, ih, amek  ihi  inek ?

 

ČAQLALA:    (YEŢŢECMUMUḤ)

                                Tagmert-inna zdat wemnar daɣen inek....

 

TTAǦER:                 Inu, ih, wi-ţ-ilan ihi ? Maççi d arḍal  i k-ţ-reḍleɣ, llina ?

 

ČAQLALA:                Qirr-d !  Ay agellid, timxellelt n wergaz-a tban. Tebda la-yi-teţmeḥḥin. Amexlul, adderwic meskin, yerna-d i temdint-nneɣ …..

 

                                          DƔA TTAǦER YEGGEMGEM. AGELLID SERQENT-AS.

TARBAƐT LA-TEŢŢAḍSA S TUFFRA.

DI TAGGARA, TTAǦER, YEFFEƔ-IT LASQEL, YEẒDEM ƔEF ČAQLALA, YEFKA-YAS ABEQQA.

 

AGELLID :                Ahaw, ahaw, yelha leɛqal !

 

TARBAƐT :               D tukksa n sser ! Ay agellid, iwet-it zdat-ek, keç teţwaliḍ.

 

AGELLID:                 Yelha leɛqel, ur yeḍri wara. Yelha leɛqel. A ttaǧer tḍelmeḍ iman-ik i-mi i k-yeffeɣ leɛqal. Terwiḍ-–iyi yakk. Nniqal bɣiɣ ad ak-fkeɣ lḥeqq, tura

winna i ţ-ixedmen terriḍ-t d win yeţwaḍelmen. Acu kan ruḥ, nsuref ak. Teţwaḥqreḍ maççi d kra. Eyya, ruḥ effeɣ a-k-id-iwet ubeḥri. Ad d-nuɣal ɣer

temsalt mi ara k-id yuɣal leɛqal. Ruḥ, ay ameddakel, ur ţaggad. Ur nebbuhel ara.

 

TARBAƐT:    ( D ASBECBEC)

                                Neẓra akka ara ţ-yefru. Agellid yesberber ɣef ttaǧer yeǧǧa-t yessenser iman-is. Akka i nuɣ tannumi …..

 

AGELLID :                Tasusmi. Ɣur-i ccɣel.

 

                                          TTAǦER YEKKUNSER. AGELLID YEKNA ƔEF ZZMAM. TASUSMI ƔEZZIFFEN.

 

ČAQLALA:                Ay agellid a sidi ……

 

AGELLID :                Tasusmi !

 

                                          AKKUD.

 XMAT-XMAT, ČAQLALA YUẒẒA ƔER UGELLID.

 

ČAQLALA:                Ay agellid a sidi, tḥareḍ, yeçça-k ccɣel. Tura a-k-ḥamiɣ a-k-mleɣ amek i ferrunt.

 

YEFKA-YAS YIWEN UBEQQA,

 AGELLID YEṬTEF- IT YEḤMA.

                   

                                                       Mi ara d-yuɣal wexsim-iw, err-as abeqqa-ines, d ta i d taɣdemt n ţideţ.

 

           ČAQLALA YERWEL, TARBAƐT TERWA TAḌSA.

TIYITA N ṬTBEL.

TILLAS. TAFAT.

TIYITA N ṬTBEL ƔEZZIFFET.

AGELLID ƔEF UKKERSIW-IS.

IKCEM-D LMEFTI.

 

AGELLID:     A Lmefti, ad iyi-d-tiniḍ ma tesliḍ neɣ aha' s wayen i d-snulfan, "aɣebbar s allen", aɣebbar s-wayes i d-ssasayen tigzi ….

 

LMEFTI     :  (SARQENT-AS)

                                Aɣebbar s allen, aɣebbar s-wayes i d-ssasayen tigzi ? Ah, winna ….

 

AGELLID  :               Ẓriɣ, ccekk dayen yeffeɣ-iyi. Ur zmiren ara leulama-nneɣ ad asen-tenser yiwet n tɣawsa am ta. Ahat maḍi tella di leQran ?

 

LMEFTI    :               Di leqran, kra din yella, yensex deg s. Ulac ayen yeţwazegglen.

 

AGELLID :                Zriɣ, dayen ccekk yeffeɣ-iyi. Tura ad tuɣaleḍ d aqerru ɣef Lmumnin, ad asen-tferrqeḍ taɣawsa-ya tamaynuţ. "Aɣebbar s allen" yeɣli-d swa-

swa kan i-wakken an-nerẓ ayen i d-ssuturen ixeddamen.

                                 Ad twehmeḍ, d  imfelsef-nni-nnsen  s-wayes ţzuxxun i t-id yesnulfan uɣebbar-a. Yeţɣiḍ umeɣbun ! Ţţun-aɣ uggaɣ, neţţa d imeddukal-is,

ţţun-aɣ nekkni nezmer ad asen-negzem  iles akken ma llan. kra sbeddem ad d-Iɣil fell-asen ….

 

                         TILLAS. TIYITA N ṬTBEL ƔEZZIFFEN.

TARBAƐT N YERGAZEN ṬTFEN YAKK TIMṢELḤIN LA-ṬTUMMUN.

AƔEBBAR YESDERƔIL. NUTNI DAƔEN TEƔLI-D FELL-ASEN TAFAT TESDERƔIL.

            ADABU YEWWI-D TIFTILIN N TILINIZIN, YESSAƔ-ITENT ƔEF TERBAƐT.

            TAMA N ZDAT USAYES,  YEZWAR-ASEN UGELLID, LMEFTI D ČAQLALA LA-ŢẒALLAN.

 

LMEFTI:       (IWEHHA IFASSEN-IS S IGENNI )

                                Ay axellaq, nunez-ak ɣef wacu yakk iɣ-d-tefkiḍ, nunez-ak ɣef tzemnit i d-tesseɣliḍ ɣef imfelsef nneɣ, amin !

 

AGELLID:                 Amin.

 

TARBAƐT:                Amin.

 

ČAQLALA:    (IŢESSED AWAL)

                                Ay axellaq, tanemmirt-nneɣ ɣur-ek. Neḍmeɛ ddin-ik ameɛzuz, yakk d tgelda ugellid-nneɣ ad ţţalin simmal-simmal d asawen …. Ma d lsas-

nnsen d ijdi. Amin !

 

LMEFTI:       (YESQEJQUJ TUƔMAS-IS )

                                 Amin !

 

AGELLID :    (AKKA KAN )

                                 Amin.

 

TARBAƐT:    (QEBREN SI TEḌṢA)

                                 Amin, Amin, Amin.

 

                                          AKKUD.

 TARBAƐT TERRA  ƔER TILI. AGELLID YEẒZAƐ LMEFTI, S UFUS, S-SYIN YEṬTEF ČAQLALA SEG YIƔIL-IS AM AKKEN YESSEN-IT DDEQS AYA.

 

AGELLID:     Ay imfelsef ameɛzuz ! Nniqal ikcem-iyi-ţ ucukket, fiḥel tuffra.

 

ČAQLALA:               Acu yellan deg ccekk : d abeɛɛa n yejdi deg unezruf n ttuba.

 

AGELLID:                 Tura dayen, beddleɣ …..

ČAQLALA:                Nniqal telliḍ terwi-k tinna eɛzizen fell-ak. Mi ara tiqsiḥ akka ddunit, argaz eerrqent-as tcki ara-t-id-texẓer tmeṭtut.

 

AGELLID:                 Ay imfelsef alqayan, ilaq ad ak-rreɣ lxir. D keçç ara yesseɣren mmi amenzu, i yiman-ik. Ula acu yugaren amḍiq am wa.

 

                                          TILLAS. TIYITA N ṬTBEL.

TAMA N DDUḤ N MMI-S UGELLID, ČAQLALA IGEN ƔEF TẒERBIT, ASEBSI-INES YEǦǦA-T YUƔAL ƔER RRENGILA, AZAMUL N SSSAYA.

 

ČAQLALA:                Ay ussan i yi-d-yeggran : Tura aql-i la-suṭtuḍeɣ. S-sya d afella ţwaqqneɣ ɣer dduḥ n mmi-s ugellid, ur iyi-d-tsaḥ ara tuffɣa. Uddiɣ-ţ, ţwaṭtfeɣ

! Ilaq ad qareeɣ tigzi ad d-temɣi deg uqerru n weɛdur ur-ɛad yesfiḍ iẓzan …. Ukk ! Mi ara d-ɣlint ɣef tikkelt !....Ata-n ḥersen-iyi-d ibeẓdan.... Anida

ara rreɣ, axxam annect-ilat.

 

 ČAQLALA IŢEZZI IRENNU DEG TEXXAMT N MMI-S UGELLID. YEŢBAN HERSEN-T-ID AṬAS IBEẒDAN.

            TILLAS.TIYITA N ṬTBEL. TAFAT.

            MMI-S UGELLID IBEDDEL AMḌIQ. ABRID-A IGEN TẒERBIT.

 

ČAQLALA:    (ZDAT N DDUḤ D ILEM)

                    Yefka-ţ lḥal, slexseɣ dduḥ n mmi-s ugellid. Dayen, cwiṭ i fellqeɣ. Aah ! Nca-llah ad yerbeḥ fell-assen ! Tura a-t-rreɣ s ussu-ines amzun d acucef

kan i-yeccucef.

 

                    (YEDDEM-d MMI-S UGELLID, DƔA YEQQIM YEQQUR MI YESSAKED TAẒERBIT)

 

                    Tamsalt-a tuger-iyi. Ula d neţţa ur yeɣfil ara, ibecc-iyi taẓerbit. Ay amedɣul amecṭuḥ !

                                       TILLAS.TIYITIWIN N ṬTBEL. TAFAT.

ƔEF AGDIL TUGNA IGIDER TEŢEZZI D TUZZYA, TBBUB-IŢ TAFAT.

DƔA TAFAT TXEŢŢI CWIṬ-CWIṬ TUƔAL D TILI N ASLI MMI-S N NEǦMA D LEXḍAR, AGUJIL UR-TANEZDUƔT.

 TAFAT TEŢŢIBRIK, UR-SAD i D-ƔLINT TILLAS N TIDEŢ.

 

ASLI       :     Teɣli-d fell-i tili, mɣeɣ deg unezruf. Deg unafag n yelbaḍen tdel-iyi-d tili igider.

 

                                          TIYITA N ṬTBEL.

                   

                                Win ur-ǧin nensi deg mummu igider wissen ma yeẓra amek ifeţţex yidim aberkan deg ul teǧǧa tuggdi.

                                Ma d nekk ẓriɣ amek, ruɣ imeṭti d aramaɣ. Tili igider teɣli-d fell-i, dayen ur iyi-tebri seg wasmi tebda tukkerḍa d trewla, teṭtafar deg-i. Rriɣ-ţ i

uqerreɛ d tmezliwt.

                    Ţqarreɛeɣ, neqqeɣ.

                    I-wakken ad srewleɣ afrux n tili, tili n wefrux.

                    Ruɣ imeṭti n tisselbi.

 

                                     TIYITA N ṬTBEL ƔEZZIFFEN. ASLI  IGEN I TILI N TEZDAYT.

AKKUD.

S-SYIN AD NWALI IREḤḤALEN LA-D-ŢŢAWḌEN, WEHMEN.

 

TARBAƐT:                D awerdani  daɣenni i d-yuɣalen ! Ziɣ ur yelli ara wanda ara yeddari. Ata-n daɣen nufa-t-id ddaw tezdayt. Ur d-yessuter kra, ur d-yenna kra,

ur d-yessuter kra.....

 

ABERRAḤ:               Ata-n igider la-itezzi ɣef uqerru-s. Eɛni teççur-as.

                                Bɣiɣ ad as-iniɣ awal, acu kan yeweer ad d-tesendekwaleḍ amdan ma ur tessineḍ ara isem-is.

 

ASLI      :      (YEKKER ƔEF IḌARREN-IS )

                                Acu akka yeḍran ?

 

ABERRAḤ:               Yelha leɛqel, ay argaz, i-wumi akka i d-tḥezzmeḍ ɣef wegdud  ur ţ-neţţalas.

                    Ini-yaɣ-d kan ansi i d-tekkiḍ.

                    Anef-aɣ a-k-id-neɛreḍ ɣer imensi, d tannumi ɣur-neɣ.

 

                                          AKKUD.

ASLI YUƔAL AMḌIQ-IS DDAW TEZDAYT.

 UR T-ID-YULI ARA WAWAL.

 

TARBAƐT:    (RFAN)

                                Acu-t wa, d aɣunzu, neɣ d asetḥi, d asetḥi neɣ d aɣunzu ?

 

ABERRAḤ :              Ur t-id-yeţţali ara wawal. Ikukra.

 

TARBAƐT :               Ad tafeḍ d imenfi, d lwali n wegdud, tura yeggra-d iman-is …….

 

ABERRAḤ:               Neɣ ahat d imnejli yeɛyan di ddunit ṭtrad yesɣer-as ul-is ?

 

TARBAƐT:                I-wakken amdan ad yidir  deg unezruf tlaq ssebba.

 

ABERRAḤ:               Ur d-tufim ara. Sikkdet-ţ. Yeṭtes ur yeṭtis. Ata-n amzun ger igenni d tmurt. Iţelli-d allen-is iteqqen-itent, qrib ad yennal tirga.

 

TARBAƐT:                Allen-is d tizeggaɣin. D allen n wid ineqqen.

 

ASLI       :     (DAYEN IFELLEQ )

                                 Tkucfem-d. Nekk seg wedrum n lbaz. Acu kan lbaz iɣab. Igider yuɣ amḍiq-is

 

ABERRAḤ:               Seg linna yerra iman-is yemmut. Tura la-yekkat tarebbanit !

 

TARBAƐT :               Ɣas felleq-d ɣef tikkelt, a-k-in-neţḥessin.

 

ASLI      :                 Amek, ur iyi-tuminem ara ?

 

ABERRAḤ:               D laman i nessaram.

 

ASLI     :       (YEMSED UMESLAY)

                                Caren-aɣ Imezwura. Asmi ara s-tarar i wedrum-nneɣ, lbaz yeswan bu tissas, ad yeǧǧ amḍiq-is i wefrux n lmut d kennu. Acu kan ulac-uɣilif.

Lwali-nneɣ yeṭtef. D afrux ur neţnuzzu.

 

ABERRAḤ:   (LA YEŢBURRUF

                                Di temdinin timeqqranin akken ma llant, wqan igudar deg imerdaxen, nutni d iderman-nnsen !

 

ASLI      :                 D tideţ llan, acu kan d imɣaren yekfan, neɣ d imuṭtuden lulen deg imerdax. Ulac win-iten-iḥesben.

                                 Dɣa melmi kan, yemma tefka-yi yiwen igider i d-yeţwaṭtfen d amuddir, urzen-t di teylewt, cudden-as tamrart ɣezzifet ɣer tmessaṭ-is...

Yezmer ad yembiwel anida i s-yehwa … Wteɣ nniqal a-t-qqneɣ ɣer tzemmurt, yuɣal yeţţijjiq, yeţţemxelbaḍ, nniqal ad yexneq iman-is limer ur as-

serrḥeɣ ara i temrart. Yuɣal armi i s-rriɣ tilelli, acku ur yennul ama d aɣrum ama d aman, akken i-yeqqim kra yeqqim wass… Taswiet, ibedd, yefcel,

yesfenxer yewhem amzun di yir targit i-yella, dɣa imir kan yuɣal ɣer tidak-is. "Ur iteţţ ara ɣas ad yemmet " i yi-d-tenna yemma.

                                Tameddit-nni rriɣ-as tilelli, walaɣ mi t-ɣbant tillas, yedda yid-es wul-iw …

                                Ula d nekk i rɣiɣ ɣef tlelli ! Acu kan, acu i d lhejna-k ay ul, azekka d wussan-nniḍen, mi-t-walaɣ la-itezzi nnig-neɣ !

                                Itezzi am rruḥ ɣef iceṭtiḍen, amzun yebɣa ad inigeɣ yid-es. Ahat la-yeţraǧu ad as-rreɣ tiɣri? Am akken la-yeţţurar. Ṭtafareɣ-t cwiṭ-cwiṭ ɣur-i d

aqesser. Simmal simmal yessebleɛ-iyi ugemmaḍ.

                                Faqeɣ, yiwen wass, ǧǧiɣ yemma. Acu kan berra i teggan, neţţa d tewkilin. Tɣil-iyi mmuteɣ. Tameddurt-is teççur d wid yemmuten, uɣaleɣ-as

d anza-nniḍen.

                                 Ihi, nnejlaɣ-d seg wecruf  n «Tmeṭtut-n-lexla », la-ṭtafareɣ sidi-igider anida i s-yehwa. Metwal ataram, yezga metwal ataram. Asmi wwḍeɣ ɣer

tlisa, bɣiɣ ad ẓreɣ anta tamurt ara kecmeɣ tikkelt tamezwarut. Nnan-iyi "D tagelḍa n Lmeɣreb." Ur-ɛad i yi-d-temɣi tamart, ǧǧan-iyi kecmeɣ-d. "

Ata-n wayeḍ yeqqes ṭtrad"  i s-qqaren inektaben d iesekriwen.

 

ABERRAḤ:   (D ASBECBEC MAḍI )

                                Eɛni iwet-it yitij s aqerru …

 

              TARBAƐT TESBECBEC I YIMAN-IS. ŢHUZZUN IQERRA, DƔA TESKEN-D YIWEN DEG ISEKLA-NNI, LA-D-ITEFFEƔ DEG-S WABBU. DƔA TARBAƐT TEZZI-D ƔER ASLI.

 

ABERRAḤ:               Twalaḍ aseklu-ya ? I wabbu-inna deffir useklu twalaḍ-t ?

 

ASLI :                      Ih, walaɣ-t.

 

ABERRAḤ :              Ata-n dinna yiwen yekkat ccira, d imfelsef ɣef wegdud. La-k-yeţnadi. La-k-yeţraǧu.

 

TARBAƐT :   (I-IMAN-IS)

                    Ad gerrzen tayuga !

 

                                          TILLAS. AKKUD.

TAFAT AD TEMBIWEL.

ČAQLALA YEKKAT ASEBSI,  YESSUSEM.

ASLI YEǦǦA-YAS AMḌIQ.

 

ČAQLALA:                Igider i k-id-yewwin ɣer tmurt-a, yuɣal iwehha-n, agdud yessaweḍ-ik-id ɣur-i, yeẓra acu ixeddem. Ma d nekk ilaq ad ak-mleɣ acuɣer i k-id-

yewwi, acu  i k-ilaqen ad txedmeḍ, keçç i ɣ-d-yefka d imceggeɛ… Tazwara, tamurt-a iḥkem-iţ  ugellid, cwiṭ i s-d-yeggran ad yuɣal mmi-s deg

wemḍiq-is …

 

                                          TILLAS. TIYITA N ṬTBEL. TAFAT.

 

ČAQLALA:    (TIBELƔIWIN-IS DEG UFUS ) :

                    Tibelɣiwin-a reqment s wureɣ, d agellid i yi-tent-yefkan. Yenna-yi-d imfelsef akka am nekk ur ilaq ara a-t-twet tderrit. Axxi agellid axxi !

Tura timeddasin ugellid urwent-iyi-d 2 n twaɣiyin ! Tamezwarut, ur zmireɣ ara a-tent-lseɣ ugadeɣ ad amsent. Tis snat la-tent-rebbuɣ ur iban amek,

amzun d iḥramen i refdeɣ !

                     Dɣa mmektiɣ-d yiwet n tedyant : Di lǧameɛ i lemdeɣ tukkerḍa, ǧǧiɣ timeddasin-iw ɣer wemnar, am nekk am medden …. Mi tekfa tẓallit, ulac

tagertilt ur nudaɣ ! Uyuyuy ! Uyuyuy !

                     

                     IBLAḌEN LA-D-ƔELLIN ƔEF ČAQLALA.

TIYITA N ṬTBEL.

ASLI IKCEM-D ASAYES, TEḌFER-IT-ID TERBAƐT  TEŢŢEFFER.

 

ASLI      :                 Usiɣ-d ad iyi-tesseɣreḍ.

 

ČAQLALA:                Ad-nebdu s imyagen ur nferru.

                           

              AKKUD.

ČAQLALA YEBDA LA-YESƔAR.

 ASLI YESSUFFEƔ-D TALWIḤT.

 

ABERRAḤ:   (AD D-YEŢŢAẒ, TABEQSIT ƔEF UQERRU-S )

                                Axx tacciwin  n teɣzalt s-ɣur Lmefti.

 

ČAQLALA:                Lmefti ameɛzuz ! Tanemmirt. Ini-yas bu-tacciwin ɣas ad izux s teɣzalt-is.

 

                     ABERRAḤ YESSERS TABEQSIT, YEFFEƔ.

TIYITA N ṬTBEL.

 

ABERRAḤ:   (YUƔAL-D)

                                Iluɛa-yak-d ugellid, ɣiwel.

 

ČAQLALA:                Ad as-tiniḍ uɣaleɣ d tajegdit i tmurt.

                    (I ASLI )

                    ɛ          Ɣur-ek tabeqsit-a. Teççur d tizidanin maççi d tidak ineqqen, heggan-tent-id i yiwen wemcebbel. Ɣur-ek a-tent tennaleḍ.

 

ASLI     :       Ur ţţaggad, ur tent-ţnaleɣ ara.

 

                                          ČAQLALA YEFFEƔ.

 ASLI YEKKES-AS AƔRUM I TBEQSIT.

ABERRAḤ YESSIKID-IT-ID AM AKKEN UR IḤAR ARA AD YEFFEƔ.

TIYITA N ṬTBEL.

 

ASLI    :        (LA ITEŢŢ)

                                Ddunnit-a tessewham ! Aseççi yeţţarra lmut fsuset.

 

ABERRAḤ:               Ula d nekk dayen meuqqeɣ-d di tudert. Efk-iyi-d ad ççeɣ cwiṭ.

 

ASLI    :        (YESSEGḌI ANGUL ANEGGARU )

                                Maççi d menwala i-yeɣran Sǧcrate.

 

                                         

AKKUD.

ABERRAḤ YEFFEƔ, YEBRA I IMEZZUƔEN-IS.

 

ASLI   :                    I fsuseɣ ! Eɛni la-ţţinigeɣ ɣer lǧennet. Limer d lebɣi ilaq ad ţruɣ …

                   

(YEBDA LA-YESMIṬTIW, YELXI YAKK TALWIḤT-IS)

 

ČAQLALA :   (YUƔAL-D, YEQQIM YEŢXEMMIM ZDAT  TFELWIT D TILEMT)

                                 Yiwen weḥḥram !

 

ASLI    :                   A ccix-iw, lxiɣ yakk talwiḥt-iw, kra n wacu i yi-d-tenniḍ, nekk ţţuɣ-t. I-mi ẓriɣ keçç teţkellixeḍ ɣef medden  uggadeɣ ad teḍseḍ fell-i, axir-iyi ma

mmuteɣ. ççiɣ tiẓidanin-nni i k-d-heggan, ɣas akken teeggneḍ-iyi-d.

 

ČAQLALA:   Yiwen weḥram ! Seg widak-nni ur neţraǧu ara ad tfak kemsirt.

 

                                          TILLAS. TAFAT.

TIYITA N ṬTBEL ƔEZZIFFEN.

TADLEGT AD D-TERNU ƔUR-ES TQUBBEŢ N ZZǦAǦ. ƔER TAMA ISEKLA YERRAN ASAYES AMZUN D TIẒGI, ASLI AṬEYYAR LA-YEŢEẒẒEL, YUƔAL IGEN.

                             DƔA TAFAT AD TSAƔ TARBAƐT.  TARBAƐT TEMMEƔ TEZZI I TQUBBEŢ. DEG YIDDA N TQUBBEŢ, TILI N MMI-S UGELLID; YEQQIM ƔEF USSU.

 

ABERRAḤ:               A mmi-s ugellid, ur-ǧin tzeggreḍ akk-in i tirga-k.

                    Yuggad baba-k ad as-temṭeḍ akken i s-yemmut umenzu. Deg-mi i k-yeţţaggi ad teffɣeḍ. Amzun dɣa ddunit merra a-s-d-tanez a-ţ-id-tekcem di

tqqubbeţ !

 

TARBAƐT:                A mmi-s ugellid, ur-ǧin tzeggreḍ akken i tirga-k.

 

ABERRAḤ:               La tfessiḍ, a mmi-s ugellid, la-k-iteffeɣ nnefs ddaw zzǧaǧ.

                                Akal, tiẓgi, i ten-yessaramen d win ur neţurebba. Acu kan wali wihin, d aṭeyyar, ddaw useklu ibeuẓzel am usalas.

                                Lberǧ ugellid dinna asennan ur as-inettu ? Anwa yufan iman-is, anwa yerwan lihana ? Ulac targit ur neţdumu….

 

TARBAƐT :               Anwa yufan iman-is, anwa yerwan lihana ? ula d tirga d akellex ….

 

                                          TASUSMI.

 TARBAƐT TEŢŢEFFER.

AKKUD. TIYITA N ṬTBEL.

ASLI, DEG IS, YENNUL AƔALAD N ZZǦAǦ, MMI-S UGELLID IWALA-T. AD D-ILAL UMESLAY D ASXERWEḌ GER ASLI D MMI-S UGELLID.

 

AGELDUN:    (YEKNA-D ƔEF WEƔLAḍ)

                                Anwa akka i d-yesṭebtuben ?

 

ASLI     :                  Ad-as tiniḍ yeţwazdeɣ zzǧaǧ-a !

 

AGELDUN:    Anwa akka yeţmeslayen ? Err-d awal !

 

ASLI     :                  I keçç anwa-k ? Err-d awal !… Eɛni ur tezmireḍ ara ad d-teffɣeḍ ? Rǧu cwiṭ kan.

 

                                          ASLI YEDDEM-D ABLAḌ, YEƔLI DEG TQUBBEŢ-NNI, YERẒA-Ţ. TILLAS MAḌI.

TIYITA N ṬTBEL ƔEZZIFFEN.

 

ABERRAḤ:   (DEG TILLAS)

                                 Yuɣal armi zeggren akk-in i tirga !

 

TARBAƐT:                Dayen, wwint tilelli-nnsen.

 

ABERRAḤ :              Mmɣen deg umadaɣ.

 

TARBAƐT:                Ad yenqes ugeldun daɣen....

 

ABERRAḤ:               Aṭeyyar yewweḍ iswi-ines.

 

TARBAƐT:                D tidyanin meqqren ara d-iteddun, ad d-yerkeḍ wegdud tamdint !

 

                               TAQUBBEŢ-NNI N ZZǦAǦ TEƔBA.

AGELLID, YETTUNEWWA, ICAB YAKK,  YEBRA I YIMAN-IS ƔEF UKKERSIW,

3 ILMEẒYEN LA-D-ŢŢAẒEN ƔUR-ES YIWEN DEG-SEN D ASLI.

 

YIWEN DEG ILMEẒYEN:      Nekkni d imeddukal …..

 

ILEMẒI WIS-SIN     : D imeddukal n mmi-k.

 

AGELLID:     (YEDDUQES-d)

                                            Mmi ! Anida yella ?

 

ASLI   :                                Ur yebeid ara !

 

                                          SIN IFREMLIYEN N LǦIC-TTEḤRIR AD D-KECMEN WWIN-D AFERRUG.

IMJUHAD S-SYA D S-SYA REGGLEN YAKK ASUFFEƔ.

 

AGELLID:     (YEṬTURREC)

                                La-teskiddibem ! Maççi d mmi !

                    Ffɣet s-sya !

 

ASLI    :                   Iɣaḍ-iyi-lḥal. Iɣaḍ yakk lḥal. D keçç I inudan ɣef ṭtrad. Nuker-ak mmi-ik i-wakken a-t-nessemreɛ ɣef txidas-ik, i-wakken ad tqebleḍ ameslay d

"Lǧic-ttaḥrir" tinna tebɣiḍ ad tesnegreḍ, yerna tɛawen akkersiw-ik ad yali… Mmi-k yemmut d keçç i-yebɣan akka.

 

AGELLID:                 D nekk, i-yebɣan ? D nekk ?

 

ASLI    :                   Ihh, d keçç. D tideţ, ula d lmektub iger-d iman-is … zzin-aɣ-d yemnayen-ik  amzun d ajrad, ma d nekkni d takemmict kan.

                                Aẓdam amenzu newweḍ akal la-neţraǧu lmut imir kan nwala igider la-itezzi ….

                                Aẓdam wis-sin  nwala-t yekbel ɣef yedmaren n mmi-k, ɣlin-as iferrawen, amzun akken ula  d neţţa yebɣa ad yeṭtes….

 

                                          TILLAS MAḌI. TIYITA N ṬTBEL. AGELDUN LA-YEŢNAZAS. IGIDER YEŢŢECLAWA ƔEF WEGDIL.

 

TARBAƐT :   (DEG TILLAS)

                                Mmi-s ugellid, ageldun meskin, la yeţţargu tirga taneggarut. Ay igider. Aẓ  akk-in.

 

ABERRAḤ : Ay igider, aẓ akk-in, la-yeţţargu tirga taneggarut.                                                      

 

                                                  6/X/1975

 

taceqquft tfukk

 

 

 

 

taceqquft tfukk

 

 

 

 

 

 


 

Retour en haut

Numéro 7    Juillet 2001                                                                                        

L’interview:

 

Aemer Mezdad interviewé  par Rachid  ALICHE  (Journal Liberté)

 

 

1)Bravo pour « tagrest urghu » ! Une création douloureuse ?

 

La création de ce livre a été relativement facile.  Adepte du bricolage au sens que lui donne Lévi-Strauss, le père du structuralisme qui n'a rien à voir avec

celui du blue-jean, je commence par sélectionner des débris, des fragments résiduels, pour en faire un ensemble cohérent original, en l'occurrence un

roman. Au total, l'écriture proprement dite de cet ouvrage m'a demandé un investissement de 2 années de travail. Ce qui est autrement plus difficile, c'est

ce qui  suit la création : saisir l'ouvrage, le corriger, le faire financer, le faire imprimer, le faire diffuser, la faire lire en lui assurant un minimum de publicité.

Toutes ces étapes sous d'autres cieux et d'autres langues sont affaires de professionnels. Quand une même personne prend en charge toutes ces

étapes, il y a inévitablement des insuffisances.

 

2)Que t'inspire le  mot Culture ?

 

Il s'agit d'un concept qui a été maintes fois défini, redéfini, trituré, galvaudé, manipulé, mis à toutes les sauces. J'avoue qu'il est difficile d'apporter une

autre définition. Je dirai seulement que la culture est inséparable de l'humanité dès qu'elle s'est mise à penser. Dans les débuts de sa présence sur terre,

l'homme était un animal nu, fragile, dépourvu de griffes et de crocs au milieu d'autres animaux autrement plus forts. Il vivait traqué et sa préoccupation

principale était celle de sa survie physique : fuir pour ne pas être dévoré, trouver de quoi manger, s'abriter des éléments hostiles. Il vivait donc à l'état de

nature, à l'état animal, comme l'a si bien décrit Hobbes, le  grand philosophe anglais. C'est en sortant de cet état de nature où primait la force brutale, où le

fort mangeait le faible, que l'homme dans son intelligence a commencé à inventer la culture. Mais quand en ce début de millénaire, je vois ce qui se passe

autour de nous, je suis en droit de me poser si le mot de culture a jamais visité nos contrées. Sous ces latitudes la culture reste à  inventer. Au-delà des

aspects linguistiques , existentiels ou ludiques, c'est d'abord une manière de vivre.

3)L'absence de l'artiste, de l'écrivain de la scène, de son public, sans création apparente, n'est elle pas synonyme de mort ?

Cette question, il faut  la poser aux artistes. L'artiste, en plus de la possession de son art, est cet être rêveur, fragile, sensible qui vit ou qui aspire à

l'extraordinaire. Pour ma part, je suis trop plongé dans l'ordinaire pour prétendre à ce titre.

Pour l'écrivain, ses lecteurs constituent en réalité son unique public. Il s'adresse directement à eux : il pleut influer quelque peu sur leur opinion. Le degré

de cette influence est directement proportionnelle à leur nombre : plus il y a de lecteurs, plus l'écrivain sera lu et «écouté», donc aura une incidence sur la

société dans laquelle il vit. Dans notre pays, la super-crise et l'érosion des classes moyennes aidant, les lecteurs réels, c'est à dire ceux qui achètent le

livre pour le lire, ne dépassent en aucun cas quelques dizaines de milliers dans les 3 langues réunies. En ce qui nous conerne, toi et moi, càd les lecteurs

berbérisants, ils représentent la plus petite part. Je trouve par ailleurs désolant que parmi les centaines de milliers de citoyens qui maîtrisent plusieurs

langues, l'arabe, le français, l'anglais, l'espagnol  etc.…, aucun d'eux  n'a eu pour le moment l'intelligence ou la volonté de traduire une œuvre berbère pour

augmenter par ricochet le volume du lectorat et la mettre à la disposition d'autres horizons. Cette attitude paresseuse est le symptôme d'une indigence

intellectuelle.

Pour J.P Sartre, l'écrivain, au-delà de l'acte d'écrire,  est « le gardien du langage commun » ; chez nous, où il n'y a pas de langage commun, son rôle est

toujours réduit à néant, par les soubresauts d'une société en fureur où la force brutale et la violence sont le carburant suprême. Je ne vois pas en quoi son

silence serait synonyme de mort. La mort, tu le sais bien, n'a pas de synonyme ! Par contre son non silence …..

 

4) Comment expliquer le don de prophétie que l'on prête aux artistes ?

 

Il faut toujours définir le sens des termes. Prophétie ne rime pas avec artiste, mais avec prophètes. Certains artistes, comme certains hommes de science,

sont doués de clairvoyance : El Mouhoub Amrouche parle des clairchantants ! Ces personnes  arrivent à appréhender les événements en les abordant dans

leur signifiant le plus petit, en les examinant sous toutes les coutures :  ils mettent en pratique souvent sans le savoir un principe énoncé par Descartes

dans son ouvrage « le Discours de la Méthode » .

Dans la  pratique,  les personnes qui posséderaient ce don de clairvoyance, si jamais elles existent,  ne doivent pas être très nombreuses. En tout cas, elles

ne se recrutent pas dans les cours des grands de ce monde tout juste peuplées de courtisans. Ce ne sont pas des devins mais des cartésiens de bonne

facture, qui ont l'esprit pénétrant, doué de lucidité, ils ne sont pas aveuglés par toute sorte d'écran telles que l'ambition, les paillettes, etc. ...

 

5)Une idole de jeunesse ?

Je répondrai au pluriel : Mouloud Mammeri, Mohamed Dib, Mouloud Feraoun, Gandhi.

 

6)Un souvenir de jeunesse….

Il y en a tellement. J'espère les faire coucher dans des livres à venir, nca-llah.

 

7)Un souvenir amer

 

même réponse

 

8)Qu'est ce qui pour toi est beau ? laid ?

 

La beauté et la laideur font intrinsèquement partie de la nature humaine. Ce sont les 2 faces d'une même médaille. Essayer de courir après un monde sans

laideur, donc tout de beauté, de bonté, de pureté,  c'est vouloir créer le paradis dur terre. C'est une mauvaise chimère. Il faut savoir relativiser.

 

9)De quoi peut rêver un adulte ?

 

Un adulte ordinaire rêve de santé, de travail, d'éducation, de sécurité sous toutes es formes, de lendemains meilleurs pour ses enfants.

 

10) Un artiste est un homme ordinaire, un homme ordinaire n'est pas forcément un artiste. Où se situe le différence ?

 

Non, un artiste n'est pas un homme ordinaire. C'est au contraire un homme extraordinaire puisqu'il possède un art : il vit un peu au-dessus du lot ou à côté.

Mais dans le monde de l'art, donc des artistes, les places sont chères et n'est pas artiste qui veut, mais seulement celui qui peut. Il faut savoir être

modeste et ne pas prétendre à ce titre à tire larigot ; il y a beaucoup de prétendants et très peu d'élus ! Un artiste, c'est un homme qui porte en lui quelque

chose d'extraordinaire : son art.

 

 

11)Quelle est la recette pour blesser à mort un artiste ?

 

Encore une fois, il faut demander aux artistes, puisque ce sont eux les concernés. Mais en tant qu'observateur, je pense que les recettes sont infiniment

nombreuses, allant de la plus bête, à la plus châtiée, de la plus brutale à la plus subtile. La panoplie est  certainement très variée.

 

12)1970_2000 : la fiction amazigh

 

En 1970, il n'y avait rien dans de domaine de la fiction berbère, si ce n'était l'œuvre de Bélaïd Aït-Ali, en diffusion restreinte totalement inconnue du grand

public. 30 ans après, des efforts ont été fournis par quelques individus, toujours en dehors des circuits officiels. De beaux livres ont été écrits, des films

ont été réalisés. Avec un peu plus de débrouillardise, nous pouvons mieux faire !

 

 

13) Y a-t-il une contradiction à un engagement politique d'un artiste.

 

En ce début de millénaire, avec la chute des idéologies, la tendance n'est pas à l'engagement politique ; elle est plutôt au dégagement. Le clairvoyant et le

clairchantant savent au dernier moment  se retirer « quand l'amour est desservi ! » Mohamed Dib, Kateb Yasin , Mouloud Mammeri , Farid Ali, après s'être

engagés dans la lutte anti-coloniale se sont dégagés à l'indépendance du pays : les puissants du moment n'ont rien fait pour les retenir, bien au contraire ! 

D'autres hommes aussi talentueux ont fini leurs jours en se desséchant dans des postes de scribes officiels, servant de bâton contre leurs amis d'antan :

quand on a empêché Taous Amrouche de chanter lors du Festival Panafricain de 1969, c'est un écrivain qu'elle a hébergé durant les années de lutte qui lui a

signifié la nouvelle. Le problème n'est pas l'engagement politique mais de savoir se dégager le moment venu : c'est le plus difficile !

 

14)Showbiz, professionnelle,   amateur, quelle décantation proposes-tu ?

 

Pierre Bourdieu a écrit : « toute situation linguistique fonctionne comme un marché sur lequel le locuteur place ses produits » Dans cette phrase, il y a

marché, et qui dit marché dit vendre et acheter, par conséquent le locuteur doit savoir acheter le produit culturel. S'il est vrai qu'il ne peut exister de marché

en l'absence des producteurs et des créateurs, L'absence de clients et d'acheteurs contribuent également à la destruction de  ce marché. S'il y a un

marché pour elle, la littérature amazighe continuera d'exister et même de grandir ; sinon rien, c'est la disparition à terme. Dans les sociétés normales, le

rêve de l'écrivain est de vivre de  sa plume.

 

15)MCB

 

Le MCB possède une jeunesse extraordinaire qui pour le moment cherche sa voie, mais il renferme également des fossiles et des faussaires : ceux-ci

doivent retirer leurs billes, pour laisser une nouvelle élite émerger.

 

 

16)Que penses- tu de la mort ?

 

Je trouve cette interview un peu morbide, et j'aurais plutôt préféré qua tu me poses une question sur autre chose, mais je vais essayer de répondre.

D'ailleurs dans mon roman « tagrest urghu » , il y a un passage qui traite de « taberkant » comme on l'appelle chez nous.

Il est vrai que la mort est un processus inéluctable par lequel tout être vivant est obligé de passer un jour. La seule inégalité devant elle réside dans le

quand et le comment : entre le patriarche qui s'éteint gentiment dans son lit , l'innocent que l'on décapite sciemment et la femme enceinte éventrée, il y a

une inégalité de taille. C'est le moment de la mort et la manière de passer de vie à trépas qui importe !

Le mot mort est un des plus vieux mots que l'homme a crée. C'est en quelque sorte un mot vestige de la langue primale de l'Humanité : au même titre que

« b » pour papa « m » pour maman,  les consonnes « mt » se retrouvent dans les langues anciennes et modernes pour la désigner : Mort, muerta, mut, lmut

etc.…Elle a toujours été une préoccupation majeure pour l'humanité. C'est la conscience de sa propre mort qui fait la grandeur de l'homme. De savoir que

tout est éphémère et de continuer son bonhomme de chemin, c'est ce qui est admirable. Mais la mort, au-delà des douleurs, des chagrins, du désespoir

qu'elle continue de susciter en nous, est en vérité la continuité de la vie : imaginons un peu la vie sur terre  sans la mort, cette  niveleuse ! Quel souk ! Ceci

dit, malgré les années qui passent, nous continuons de vivre en pensant toujours à nos chers disparus, car leur vraie mort, c'est,  en plus du moment où ils

ont  cessé de vivre, le moment où il n'y aura plus personne pour se souvenir d'eux.

 

 

17) Beaucoup d'Algériens ont pris le chemin de l'exil !

 

Issus de pays pauvres, nous sommes des gens habitués à  l'exil depuis la nuit des temps. L'exil pour nous est une question de survie : c'est par son biais

que l'on échappe à la famine ou à la persécution ! Mais notre exil à nous est un exil bien géré : c'est toujours un exil provisoire.  La personne partie vit avec

la certitude bien ancrée qu'un jour ou l'autre elle reviendra. Ici, les gens attendent son retour, bien préparées à la recevoir : un espace est toujours

aménagé que l'exilé occupera à tout moment, sa part de timechret lui sera toujours attribuée jusqu'à sa mort, dut-il ne jamais revenir ! Il y a toujours une 

place pour lui dans le  village ou dans le quartier qui l'a vu naître.

Malgré  les affres de la séparation_ ne dit-on pas que «l'exil est la sœur de la  mort ? »  (lgherba d weltma-s n lmut)_ l'exil a souvent été  bénéfique à notre

culture. Les grandes œuvres naissent, non pas du ronronnement de la vie quotidienne, mais du déchirement : Slimane Azem,  Si-Muhend, et combien

d'autres ont connu l'exil. Mohamed Dib le connaît encore et des centaines d'hommes et de femmes plus anonymes.

Je soutiens  avec amertume que tout Algérien est potentiellement «exilable»  !

 

18)A quand le prochain livre ?

 

Ce sera dans quelques semaines, quelques mois ou quelques années. Tout dépend du marché , donc du sort que les lecteurs feront à «tagrest urghu».

C'est pour  faire sa promotion que j'ai accepté cette interview.

 

 

 

Retour en haut

Numéro 7    Juillet 2001                                                                                       

Le Poème:

 

ADLIS N  WAƐLI (4)

 

 

Awi-d talwit  awi-d tawant ad hennin At tmurt-a

tirga mxalfa  ziɣ llant  ziɣ yal wa s tideţ-is

anida-ţ   tegmaţ anida-ţ tezmert sdukklen imeṭtawen

ţrun yergazen  d tilawin i ten-isebbren

iswi-nneɣ ziɣen d tirga  i-deg iressa mačči di ddunit a tawaɣit

tindaw i ɣ-yesmunddulen  d tid isebbken

berrik webrid i tikli ɣas akka d azal-qayli

mačči am tirga am  tilawt taylewt tikkwal d acnaf  i d-teţţawi

ad d-tagmeḍ aman i k-yerẓan tuyat uɣalen d akal aberkan !

uffal yuɣal-aɣ d uzzal asggunfu yuɣal-aɣ d uzzu

tilelli teqqel-aɣ d tisegnit tenta di tgecrirt

iswi tura d ilili  yugar fell-aɣ ccah aḥlili

iberru i wallen umeddakkel mi t-id-nemlal

abrid-a ɣas ad yessuffeɣ nuggad kra din iluɣ

iswi-nneɣ ziɣ ad yesderɣel asirem  ur nuklal

i mazal ɣezzifeḍ  ay iḍ  di nniyya-nneɣ teâţnerniḍ

tasfift-ik teqqen tebrek  annect-ilaţ

teţnejbad amzun d talafsa yezzin d ticireţ

la-d-tessuffuɣ iles-is yeččur d tisuqas

yerna abrid-a ur nebna fell-as.

Xemmel iɣallen ddez agerz  zdat-neɣ  amecwar d afezrir ad nernu tikli

Aql-aɣ tura nuɣal d imsikal

d asurif i d tirga-nneɣ  ntant  deg wakal

nurad numes nebges nexnunes

ziɣen nebbuhel la-d-neţţagem deg-s wannuz i-ɣef i d-nerwel

nɣil nennejla-d ɣef  tuggdi  aţţa-n yal ass la-d-teţleqqim

asɣedlilef yuɣal-aɣ d ilef la-ɣ-ikerrez di tasa ur aɣ-terri tmara

nerwel i bu-takka  neggra-d ɣer bu-yedɣaɣen

kra n taluft nenfa la-d-tzennu daɣen

tinẓeţ la-ɣ-teţdumm  ger yiccer d weksum

allen mazal ad walint iles mazal ad yeggugem

rrɛud deg igenni adrar yessusem

ddel ad yeţbuɛbun am tlafsa n tmucuha

yuɣen amḍiq neţwali yeqqim iressa !

Egma-s ur yaɛqil egma-s mmi-s iɛesser-it baba-s

tuǧǧal zgant ɣef wemnar ha ddment asirem

ha uggadent ad d-uɣalen widak yezzren deg učanar.

Yal wa ad yeqqim kan anida i t-tuɣ

anida i k-yeṭtef uzal eẓzu ɣas tluɣ !

Iẓekwan tadimt-nnsen  mačči s taleɣt kan

s  ubeɣli i ten-neţţarra  amar acu i-wumi i d-sellen neɣ ad d-uɣalen

ula d anzaten-nnsen ur zemmren  ad d-snesren

di laɛwacer ad d-rezfen ger leḥbab yakk d imawlan

ula d ismawen-nnsen  s lemḥadra i ten-id-beddren medden

seg wakken tegget ţţelbiba fell-aɣ aṭas i yemmuten gar-aneɣ !

Win ur nenɣi ad yemmet zzewren-t zdat-sen

ččuren dayen imerǧan armi i d-nneflen !

i ţrunt tyemmatin i beggsent tlawin s waggus n tuǧǧla

i ţlent arraw-nnsent di taţţalt n tiggujelt

taluft-a yerna mačči akka i nebna fell-as

la-yeţnejbad yiḍ yegguma ad d-yali wass.

 

Anida-ţ talwit anida-ţ tawant anida-t wesggunfu

Erwel   a  lhemm si tefsut ad hennin At-Ufella

neffeẓ urfan nessegḍi imeṭtawen

amummi yuɣal-aɣ d abziz rrẓen ifadden

neqqim nnig ukanun afus ɣef yini melmi ar-a ldint tewwura

melmi ar-a kfunt tlufa  ad nessired timira

ad yizdig ibidi nelsa ad nwali iṭij s teḍsa

an-nawi abrid s ṭtmana  ad neţţu amek tga nnmara

an-nerr algam i nndama  ad nessali uggug   i  lufa

an-nẓer negrent tlufa  ad aɣ-tiɣzif tnafa

an-nwali nezdi tuyat  ddel fell-aɣ ur yekkat

s teḍsa ar-a d-nesnexfat  ad yefsi lhemm ma nwala-t

tuzzra nezzer deg tillas  ad tifrir  mi   ar-a d-yali wass

ass yuɣal d aggur la-yeţnejbad aggur yuɣal d aseggas annect-ilat

aseggas yuɣal d amrar    di teɣzi d azrem bu-7 tsuqqas

tal tasiqqest deg-s timmaḍ iseffuden

yal aseffud deg-s timmaḍ isennanen

tal tifidi d anu ɣef tezzin yizan yal izi yugar talafsa ɣef neggin waman

nekkni d ixeclawen  zdat-es nesmunddul allen

ddem neɣ sers   tebra-yaɣ tebɣes

azal-is  nnig-nneɣ i d-yeţlal  lebɣi-nneɣ yezga imal

nesbur azaylal   ibidi-ines d iṭij neɣ d lebraq

d aɣerbal ur k-ineqq ur k-iɛetteq

laɛnaya-s d mm-yedmimen  tezga tessugut isnan

tebɣes nenna-d  tebra-yaɣ tlata iberdan

di tejmaɛt zdat inigan  tekkes sser fell-aɣ

a win i s-yehwan a-t-taɣ tfeţţet cwiṭ n yiseɣ ma yeggra-d

anida i s-yehwa tawi-t akk-in d wakka-d

tissas i d-teţţarew tebɣes unagent beddlent tamurt

aql-aɣ nedduri amnar  d unggif  ibubben  tawwurt

neţraǧu talqimt anwa ar-a ɣ-ţ-id iḍeggren

nessaram aɣidi seg widak  i ɣ-yesrewten

widak i ɣ-yeddzen  ččan tiḥibuccin-nneɣ d akanif

neţţawi lewhi s wallen zdat wedriz ar-a d-yagmen aɣilif

adriz ur aɣ-ed-nwala  tuzzuft-nneɣ tuɣal d tassemt

yeǧǧa-ţ usebreq ammumi ur d-yeflali ɣas yufa tiremt.

Yal ass zerrint fell-aɣ  nessikkid di lbaṭel awraɣ

Nurǧa i turǧa tasaft   ad d-yas ugezzam ɣur-es

nurǧa i turǧa teẓgi    tin wuɣur ar d-terzef tmes

nurǧa i turǧa twemmaţ  yexnunsen deg idammen-ines.

Anida-ţ  talwit  anida-ţ tawant melmi ar-a d-rzunt akka

melmi ar-a ɣ-tebru tɛekkemt

ad hennin At-Uḥebber  ad ngen fiḥel aḥebber

an-ngen fiḥel buberrak  ad yekfu dayen usekkak.

Am yemɣi deg yir lawan   ger uɣurar  d uɣamac

nenna-d tekker-ed tsuta-nniḍen   tiḥdayin arrac.

Amekraz la-yessikkid iger yeẓza  cuddent ɣur-es wallen

ifeẓ yerra-t deg tikta  ha ad yefreḥ neɣ ad yeqreḥ

ata-n imɣi ɣas sellaw ur-ɛad yeqqur ma ur yerriẓ wejgu n waɛrur

tasuta daɣ nekkni ad as-nili d asalel  wi-cqa ma bubbent tuyat

imɣi-ines ad yeţnarni  ɣur-es ad  nessaram  

walit   kan    lehwa  tekkat ...

 

 

 

 

 

Retour en haut

 

          

                                                                            

Adresse de messagerie électronique :

ayamun2@Hotmail.com

Adresses Web:

http://www.ayamun.com/

 

 

Retour en haut

Retour au titre

tanemmirt, i kra i¥Zuren ayamun, cyber-tasàunt n tsekla imaziàen, ar tufat !

 

@Copyright ayamun 2002
Dernière révision : 19 Juillet 2001